Tóm tắt & Review (Đánh Giá) tiểu luận Hương Sắc Trong Vườn Văn truyện của tác giả Nguyễn Hiến Lê.
Trong chương XVIII tôi đã nói về bộ Luyện văn (3 cuốn) và bộ Đại cương văn học sử Trung Quốc rồi.
Tác phẩm thứ ba mà tôi thích hơn bộ Luyện văn là bộ Hương sắc trong vườn văn (mới đầu in làm hai cuốn)[FONT=&][2][/FONT]
.
Tôi nảy ra ý viết bộ đó nhờ năm 1947 hay 1948, đọc cuốn Cours de technique littéraire của một trường hàm thụ (tôi quên mất tên) ở Paris. Cuốn đó dạy kĩ thuật viết báo, tiểu thuyết, kịch, phê bình văn học, viết thư, cả viết quảng cáo nữa.
Những thuật đó không có gì mới mẻ, đại khái tôi cũng biết qua rồi, mà tôi cũng không có ý trứ tác những ngành kể trên; nhưng soạn giả khéo dẫn nhiều thí dụ lí thú, và năm 1958 tôi dùng một số thí dụ đó với nhiều thí dụ khác trong văn học Trung Quốc và Việt Nam để viết Hương sắc trong vườn văn.
Công việc không có gì khó. Cần nhất là có nhiều văn thơ để trích dẫn, muốn vậy phải đọc thật nhiều. Không phải đọc trong sáu tháng hay một năm khi đã nảy ra ý định viết rồi, mà phải đọc từ năm mười năm trước, thì mới được nhiều tài liệu. Và như Sainte Beuve nói, “khi đã lượm được đầy tay rồi thì công việc giản dị lắm”, chỉ cần một bố cục khéo để “đóng khung” thôi. Khi thu thập tài liệu tôi đã thấy vui, mà khi viết tôi cũng thấy thích. Và chắc chắn độc giả đọc sách tôi cũng thấy vui như tôi. Một ông giám học trường trung học ở miền Trung khen Hương sắc trong vườn văn là tác phẩm phê bình văn học sâu sắc ở nước nhà. Gần đây một ông bạn cho tôi hay một thanh niên tốt nghiệp đại học Văn khoa ở Huế khi “vượt biên” chỉ mang theo mỗi cuốn đó.
Ngày nay đọc lại, tôi vẫn thích các chương Văn ba lan, Tế nhị và hàm súc, Tình trong văn, lí trong văn, Đuổi bắt ảo ảnh (tiếp), nhất là hai chương cuối: Kĩ thuật chân chính, và Cảm thông với cái đẹp.
Cuối đoạn kết (gồm một trang) của toàn bộ, tôi viết mấy hàng này:
“Trong nghệ thuật cũng như ở ngoài đời, phân tích tỉ mỉ quá không có lợi gì cho người và cho mình. Những kẻ sung sướng nhất là những kẻ lí luận ít mà cảm xúc nhiều. Bạn cứ hỏi trái tim bạn, hạnh phúc ở đó, mà cái đẹp cũng ở đó”.
Bộ đó in hai lần, trước sau được 5.000 bản. Trong số năm ngàn độc giả đó, tôi mong có được dăm trăm người biết dùng văn thơ để bồi luyện cảm xúc mà tìm được hạnh phúc. Tôi cho đó là cái lợi nhất khi ta đọc những tác phẩm bất hủ của nhân loại.
(Nguồn: Hồi Kí Nguyễn Hiến Lê, Nxb Văn Học, năm 1993, trang 443-444)
***
Hương Sắc Trong Vườn Văn là một tác phẩm phê bình văn học nổi bật của Nguyễn Hiến Lê, được xuất bản lần đầu dưới dạng hai quyển, lấy cảm hứng từ cuốn Cours de technique littéraire mà ông đọc vào năm 1947 hoặc 1948. Tác phẩm không chỉ là một hướng dẫn kỹ thuật viết văn mà còn là một hành trình khám phá vẻ đẹp của văn học qua các khía cạnh thẩm mỹ, cảm xúc và tư tưởng. Nguyễn Hiến Lê đã khéo léo kết hợp các ví dụ từ văn học Trung Quốc, Việt Nam và phương Tây để minh họa cho những phân tích của mình, tạo nên một bộ sách vừa học thuật vừa giàu cảm hứng.
Tác phẩm gồm hai quyển với tổng cộng 14 chương, bao quát nhiều chủ đề từ óc thẩm mỹ, văn hùng tráng, văn ba lan (hài hước), tế nhị và hàm súc, đến tình và lý trong văn, sự thực và ảo ảnh trong sáng tác, kỹ thuật chân chính, và cái thần trong văn học. Ông nhấn mạnh rằng văn học không chỉ là kỹ thuật mà còn là sự rung động của trái tim, là cách con người cảm nhận và bồi dưỡng cái đẹp. Trong lời kết, Nguyễn Hiến Lê viết: “Hạnh phúc ở trong trái tim, cái đẹp cũng ở đó,” thể hiện quan điểm rằng văn học đích thực là nơi nuôi dưỡng cảm xúc hơn là lý luận khô khan.
Nguyễn Hiến Lê chia sẻ rằng ông đã chuẩn bị tài liệu cho bộ sách này từ hàng chục năm trước khi bắt tay vào viết, và quá trình sáng tác mang lại cho ông niềm vui lớn, điều mà ông hy vọng độc giả cũng cảm nhận được. Tác phẩm được in hai lần với tổng cộng 5.000 bản, và ông mong muốn ít nhất 500 người trong số đó sẽ tìm thấy hạnh phúc qua việc thưởng thức văn thơ.
Đánh giá tiểu luận
Điểm mạnh:
- Tầm hiểu biết sâu rộng: Nguyễn Hiến Lê thể hiện sự am hiểu văn học Đông - Tây qua việc trích dẫn phong phú từ văn học Trung Quốc (như Đỗ Mục), Việt Nam (Chu Mạnh Trinh, Nguyễn Tuân), đến các tác giả phương Tây (Milton, Baudelaire, Proust). Điều này làm tăng tính thuyết phục và mở rộng tầm nhìn cho người đọc.
- Phân tích sắc sảo, dễ hiểu: Các chương được chia nhỏ thành những luận điểm rõ ràng, kết hợp lý thuyết và ví dụ thực tế, giúp độc giả từ người mới bắt đầu đến người yêu văn học lâu năm đều có thể tiếp cận. Ví dụ, chương “Tế nhị và hàm súc” phân tích cách gợi ý thay vì nói trực tiếp trong thơ ca Trung - Việt, rất tinh tế và sâu sắc.
- Tính thực tiễn: Dù là phê bình văn học, tác phẩm vẫn mang tính hướng dẫn, hữu ích cho người muốn học viết văn. Các chương như “Kỹ thuật chân chính” hay “Cảnh vật trong văn” cung cấp những gợi ý cụ thể mà không khô cứng.
- Cảm xúc dạt dào: Nguyễn Hiến Lê không chỉ phân tích mà còn truyền tải tình yêu văn học qua từng trang viết. Những đoạn ông viết về “Tình trong văn” hay “Cảm thông với cái đẹp” cho thấy sự đồng điệu giữa tác giả và nghệ thuật, dễ dàng chạm đến trái tim người đọc.
- Giá trị vượt thời gian: Dù ra đời từ giữa thế kỷ 20, các luận điểm trong sách vẫn phù hợp với người đọc hiện đại, đặc biệt là những ai muốn tìm hiểu bản chất của cái đẹp trong văn chương.
Điểm yếu:
- Thiên về cảm xúc hơn lý luận: Với những độc giả yêu thích phân tích học thuật sâu sắc, tác phẩm có thể thiếu chiều sâu lý thuyết vì Nguyễn Hiến Lê chú trọng cảm nhận hơn lập luận chặt chẽ. Điều này đúng với tinh thần ông đề cao “cảm xúc” hơn “lý trí,” nhưng có thể không làm hài lòng người đọc lý tính.
- Phạm vi giới hạn: Tác phẩm tập trung nhiều vào văn học cổ điển (Trung Quốc, Việt Nam, một phần phương Tây), ít đề cập đến các xu hướng văn học hiện đại thời bấy giờ, khiến nội dung có phần chưa toàn diện.
- Tính ứng dụng hạn chế với sáng tác mới: Các kỹ thuật được đề cập phù hợp hơn với văn phong truyền thống, ít phù hợp với các phong cách sáng tác đột phá như hậu hiện đại hay siêu thực mà ông chỉ nhắc qua ở chương “Đuổi bắt ảo ảnh”.
Tổng kết:
Hương Sắc Trong Vườn Văn là một tác phẩm phê bình văn học xuất sắc, vừa mang tính học thuật vừa tràn đầy cảm hứng, thể hiện tài năng và tâm huyết của Nguyễn Hiến Lê. Đây không chỉ là một cuốn sách dạy viết văn mà còn là lời mời gọi độc giả khám phá vẻ đẹp của văn chương qua trái tim và sự rung động. Điểm số: 9/10. Tác phẩm đặc biệt phù hợp với những ai yêu thích văn học cổ điển, muốn bồi dưỡng óc thẩm mỹ và tìm kiếm niềm vui trong văn thơ. Với giá trị vượt thời gian, đây là một “báu vật” trong kho tàng sách Việt mà bất kỳ người yêu văn học nào cũng nên đọc ít nhất một lần.
QUYỂN NHẤT
TỰA
CHƯƠNG I: ÓC THẨM-MỸ
1. Óc thẩm-mỹ thuộc về tình-cảm nhiều hơn về lý-trí.
2. Óc thẩm-mỹ mỗi xứ một khác.
3. Óc thẩm-mỹ mỗi thời một khác.
4. Óc thẩm-mỹ mỗi người một khác.
5. Óc thẩm-mỹ thay đổi tùy trình độ học thức và sự từng trải.
6. Óc thẩm-mỹ là một tình-cảm thiên lệch, võ đoán.
7. Óc thẩm-mỹ có thể đúng và sai.
8. Sự phán-đoán của thời gian.
9. Muốn luyện óc thẩm-mỹ.
CHƯƠNG II: VĂN HÙNG-TRÁNG
1. Hùng-tráng là một vẻ của cái đẹp.
2. Những đầu đề hùng-tráng.
3. Văn hùng-tráng của Trung-Hoa.
4. Văn hùng-tráng của Việt Nam
5. Tại sao văn thơ Việt Hoa ít giọng hùng-tráng.
6. Công-dụng của hình ảnh trong lối văn hùng-tráng.
7. Hình ảnh phải ra sao?
8. Phải bỏ những chi-tiết nhàm.
9. Phải tránh cái lố-bịch.
10. Sự hỗn độn cũng có thể hùng-tráng
11. Một đoạn của Milton.
CHƯƠNG III: VĂN BA-LAN
1. Một truyện có tính cách ba-lan.
2. Một kịch có tính cách ba-lan.
3. Một chương, một đoạn có tính-cách ba-lan.
4. Ý phải đột-ngột.
5. Nhưng phải liên-tiếp.
6. Đợt sau nên ngắn hơn đợt trước.
7. Một bài văn làm kiểu mẫu: A-Phòng cung phú của Đỗ Mục.
CHƯƠNG IV: TẾ-NHỊ VÀ HÀM-SÚC
1. Thuật gợi cho độc-giả tưởng-tượng.
2. Tài gợi bằng vài nét của thi-sĩ Trung-Hoa và Việt-Nam.
3. Thuật kín-đáo.
4. Thuật hàm-súc.
5. Cái tế-nhị trong văn thơ Pháp.
CHƯƠNG V: LỜI XỨNG Ý – Ý HỢP VỚI CẢNH VÀ TÌNH
1. Cảm xúc là cần nhất.
2. Lời không được thắng ý, ý không được thắng lời.
3. Nếu lời thắng ý.
4. Nếu ý thắng lời.
5. Ý phải hợp với cảnh, với tình.
CHƯƠNG VI: CẢNH VẬT TRONG VĂN
1. Muốn tả, trước hết phải nhận-xét.
2. Tả một khía cạnh của cảnh vật.
3. Ghi chép đủ chi-tiết.
4. Tật của Zola.
5. Mượn cảnh để ngụ ý.
6. Tưởng-tượng để tạo hình-ảnh.
7. Tưởng-tượng để tạo cảnh vật.
8. Lối văn bình-dị hợp với những cảnh cảm-động.
CHƯƠNG VII: TÌNH TRONG VĂN
1. Văn có tình mới hay.
2. Những văn thơ đủ cảnh lẫn tình.
3. Tình kín-đáo.
4. Tình nồng-nhiệt. Văn thơ trữ-tình.
5. Đối-tượng của văn thơ trữ-tình.
6. Phải thành-thực.
7. Một bài thơ tầm thường mà được truyền tụng.
QUYỂN NHÌ
CHƯƠNG VIII: LÝ TRONG VĂN
1. Người xưa không biết lý luận.
2. Các danh gia mở đường cho phép lý luận.
3. Lý đương nhiên.
4. Nghị luận gọn của Trung Hoa.
5. Nghị luận tài hoa
6. Mượn cảnh để phát biểu tư tưởng.
7. Phép đối chiếu.
8. Phép tiệm tiến phối hợp với vài phép khác.
9. Rào trước đón sau.
10. Vài phép nghị luận đặc sắc.
11. Kể lể vơ vẩn.
CHƯƠNG IX: SỰ THỰC TRONG VĂN
1. Những cố gắng của văn sĩ để diễn đúng sự thực.
2. Nhưng văn không thể nào hoàn toàn đúng sự thực được.
3. - Thí dụ trong kịch.
4. - Thí dụ trong tiểu thuyết.
5. Lựa chọn để lý tưởng hóa.
CHƯƠNG X: NHỮNG CÁCH THOÁT RA NGOÀI SỰ THỰC
1. Phóng đại sự thực để trào phúng.
2. Phóng đại sự thực để gây những cảm tưởng hùng vĩ, tươi đẹp, cảm động, rùng rợn.
3. Giản dị hoá sự thực.
4. Giấu bớt sự thực.
5. Cho sự thực phản chiếu tư tưởng.
6. Cho sự thực phản chiếu tâm sự.
7. Nhà văn kể lể tâm sự nhiều nhất: Nguyễn Tuân.
CHƯƠNG XI: ĐUỔI BẮT ẢO ẢNH
1. Cái vô cùng tạp đa trong vũ trụ
2. Đuổi bắt ảo ảnh.
3. Phái cổ điển.
4. Phái lãng mạn.
5. Phái hiện thực và tự nhiên.
6. Phái tượng trưng.
7. Các phái đa đa, siêu thực tự âm
CHƯƠNG XII: ĐUỔI BẮT ẢO ẢNH (tiếp theo)
8. Marcel Proust.
9. Michel Butor
10. Kết
CHƯƠNG XIII: KỸ THUẬT CHÂN CHÍNH
1. Vài mẫu văn đẽo gọt.
2. Vài mẫu văn bình dị và tự nhiên.
3. Các kỹ thuật thay đổi tùy thời nhưng vẫn có một kỹ thuật bất biến.
4. Làm sao luyện được kỹ thuật đó?
CHƯƠNG XIV: CÁI THẦN TRONG VĂN
1. Có cái đẹp không phân tích được.
2. Một bài thơ của Baudelaire.
3. Bài tả cảnh Hương Sơn của Chu Mạnh Trinh.
4. Cái thần của văn cũng như cái duyên của phụ nữ.
Trước hết nên cảm thông với nghệ sĩ.
Mời các bạn tải đọc sách Hương Sắc Trong Vườn Văn truyện của tác giả Nguyễn Hiến Lê.
Mọi người cũng tìm kiếm