Bảy năm sau khi xuất bản Robinson Crusoe, nhà văn tiểu luận đảng Tory(*) đồng thời là nhà thơ vĩ đại Jonathan Swift – lấy cảm hứng từ câu lạc bộ Scriblerus, bao gồm cả John Gay và Alexander Pope làm thành viên – đã sáng tác những tác phẩm lấy đề tài tường thuật lại những chuyến du hành mang màu sắc châm biếm và lập tức trở thành hiện tượng bán chạy nhất (best seller). Theo Gay, Gulliver nhanh chóng được đọc “từ hội đồng nội các chính phủ cho đến các nhà trẻ”.
Cùng với việc lưu danh như một tác phẩm kinh điển, Gulliver Du Ký được ghi nhận ở nhiều mức độ khác nhau. Trước hết, nó là một kiệt tác thể hiện sự căm phẫn tột độ kéo dài, mà theo miêu tả của Thackeray là “Mãnh liệt, dữ dội, ghê tởm”. Sự châm biếm mãnh liệt của Swift hướng tới trực tiếp hầu hết mọi khía cạnh đời sống của thời kỳ đầu thế kỉ 18: khoa học, xã hội, thương mại, chính trị. Thứ nhì, bỏ qua cái nhìn u tối của Swift, nó trở thành một tác phẩm về du hành tuyệt vời dành cho trẻ em, một hứng thú bất diệt đã tạo cảm hứng cho hàng loạt phiên bản sau đó, từ sách truyện cho đến phim ảnh. Cuối cùng, như một cuộc bút chiến không khoan nhượng, đầy ắp trí tưởng tượng, nó trở thành nguồn cảm hứng cho Voltaire, cũng như niềm hứng khởi cho những buổi trình diễn violin của Telemann, câu chuyện khoa học giả tưởng The Prize Ship của Philip K Dick, và gần như ảnh hưởng nhiều hơn cả là tác phẩm Trang trại động vật (Animal Farm) của George Orwell.
Cuộc du hành đến những đất nước xa xôi của Lemuel Gulliver (tên nguyên gốc) được chia thành bốn phần, mở đầu bằng vụ đắm tàu trên hòn đảo Lilliput, nơi những công dân của hòn đảo chỉ cao 15 cm. Phần nổi tiếng và quen thuộc nhất của quyển sách (“Người Lilliput” mau chóng trở thành một từ vựng chính thức) là một câu chuyện châm biếm mà Swift chĩa mũi dùi vào giới chính trị Anh và những trò hề của họ, đặc biệt là về cuộc tranh cãi xung quanh việc nên bóc trứng luộc từ phía đầu to hay đầu nhỏ quả trứng.
Tiếp sau đó con tàu của Gulliver, chiếc Adventure, bị thổi ra khơi và anh ta bị bỏ rơi ở Brobdingnag nơi cư dân là những người khổng lồ với đất đai chung quanh cũng to lớn không kém. Tại đây, được xem như một người Lilliput, Gulliver bị đem ra triển lãm như một tên tí hon tò mò, và phải trải qua nhiều cuộc mua vui ở địa phương như chiến đấu cùng giống ong bắp cày khổng lồ. Anh ta cũng có cơ hội đàm phán điều kiện về châu Âu với Đức vua, người đưa đến quyết định thông qua giọng văn đầy nanh nọc của Swift rằng “phần lớn giống loài của ngươi là dòng giống nguy hại kí sinh một cách ghê tởm mà Tự Nhiên từng phải chịu đựng sự hiện diện nhung nhúc trên khắp bề mặt quả đất này”.
Trong phần thứ ba của cuộc du ký của mình, Gulliver đến thăm hòn đảo bay Laputa (một địa danh cũng từng được đề cập trong phim Dr Strangelove của Stanley Kubrick), trong đó Swift dựng nên hình ảnh tăm tối và phức tạp của những cuộc đột kích trong lĩnh vực mua bán khoa học hiện đại (nhất là sự bịp bợm trong việc cố gắng chiết xuất tia nắng mặt trời từ dưa chuột). Cuối cùng, trong phần sách có ảnh hưởng đến Orwell (Gulliver Du Ký là một trong những cuốn sách ưa thích nhất của ông ta), Swift mô tả thành phố Houyhnhnms, nơi ngựa có tư duy của con người. Tại đó, ông tạo sự tương phản với giống loài Yahoos ghê tởm, những súc vật mang hình dáng con người. Orwell sau này đã lặp lại tinh thần ghét bỏ con người của Swift, mở đầu thời kì “khi dòng giống con người đi đến diệt vong”.
Cuối cùng, Gulliver trở về nhà sau chuyến du lịch của mình với một sự hiểu biết kì dị, được thanh lọc và trưởng thành từ những kinh nghiệm của chính mình. “Tôi viết”, anh kết luận, “cho sự kết thúc vĩ đại, để tuyên truyền và hướng dẫn loài người… Tôi viết không nhằm tạo lợi nhuận hay tán dương. Tôi không thể nào chịu đựng một từ vựng dù thoáng qua mang tính chất công kích, dù đối với những ai sẵn sàng đón nhận sự công kích nhất. Vì thế, tôi hy vọng mình có thể tuyên bố với công lý rằng tôi là một tác giả hoàn toàn không cần hổ thẹn…”
Khi mất năm 1745, Swift, được nhớ như là “Dean u ám”, được chôn tại Dublin với câu nói nổi tiếng “ubi saeva indignatio ulterius cor lacerare nequit” (nơi mà sự căm phẫn dữ dội không còn có thể dày vò ông nữa) khắc trên nấm mồ của mình.
Ghi chú liên quan đến tác phẩm:
Swift bắt đầu viết Gulliver Du Ký năm 1720 (khi cơn sốt Crusoe đang ở đỉnh cao) và giao bản thảo cho nhà xuất bản London, Benjamin Motte trong tháng 3 năm 1726. Cuốn sách được xuất bản, vô danh, với tốc độ nhanh nhất. Motte, dự cảm thấy một tác phẩm bán chạy, dùng tất cả những áp lực có thể để tiến hành đạo văn, tiến hành cắt xén nhiều phần nhằm giảm thiểu nguy cơ bị truy tố. Phiên bản đầu tiên xuất hiện, gồm hai tập, vào ngày 26 tháng 10 năm 1726, giá 8s6d(**). và bán hết trong vòng một tuần. Năm 1735 nhà xuất bản Irish, George Faulkner in một bộ sưu tập những tác phẩm của Swift. Tập thứ ba là Gulliver Du Ký, dựa trên bản sao từ bản thảo gốc. Lịch sử xuất bản của tác phẩm Gulliver Du Kýngày nay trở nên vô cùng phức tạp, và Swift chối bỏ hầu hết những phiên bản này, bao gồm cả phiên bản ra mắt đầu tiên của Motte, nói rằng nó thay đổi nhiều tới mức “tôi không nhận ra tác phẩm của mình.” Những tác phiên bản xuất bản sau này của Swift đều phải được lựa chọn giữa phiên bản của Motte và Faulkner, nhưng dù là phiên bản nào được chọn nó cũng được tiêu thụ rất nhanh từ ngày đầu ra mắt.
(*) Đảng Tory: một trong các đảng phái chính trị từng tồn tại ở Anh vào khoảng thế kỷ XVII đến thế kỉ XIX.
(**)8s6d: 8 shillings và 6 pences – các đơn vị tiền tệ của Anh trước đây, tương đương chưa đến 1 bảng Anh hiện nay.
Anh Tô (bookaholic.vn - theo Guardian)
