Mùa hè 1816 là một mùa hè đầy mưa. Sau đợt phun trào đột ngột của đỉnh Tambora tháng Tư 1815 trên đảo Sumbawa, một phần của Indonesia ngày nay, thời tiết khắp nơi trở nên lạnh lẽo, ẩm ướt và sầu thảm. Ở một biệt thự mùa hè nằm ngay bờ hồ Geneva, một nhà thơ người Anh trẻ tuổi cùng người yêu đang làm khách của một nhà thơ khác. Không có hứng với những thú vui ngoài trời, họ ngồi đó nói về sự xấu xí của thiên nhiên và bàn luận về “thuật chữa bệnh bằng điện” – một chủ đề khá nóng lúc bấy giờ. Người ta có thể vực dậy xác chết không?
Ngôi biệt thự là của Byron. Nhà thơ làm khách là Shelley. Vợ tương lai 19 tuổi của ông, Mary Shelly (trước đó mang họ Godwin), thì đang trong giai đoạn căng thẳng vì bà mới mất đứa con sinh thiếu tháng. Bị những câu chuyện siêu nhiên mà ông đọc cạnh ánh lửa thôi thúc, Byron đề nghị mỗi người trong nhóm họ hãy viết một câu chuyện ma để giết thời gian. Khó mà có một hoàn cảnh nào có thể “thiên thời địa lợi” hơn để Frankenstein – một tác phẩm gothic lãng mạn kinh điển – ra đời. Cuốn tiểu thuyết được một số người khẳng định là sự khởi đầu của thể loại khoa học viễn tưởng và những người khác thì gọi nó là tuyệt tác của thể loại kinh dị và kỳ quái. Thật ra, tác phẩm này đúng và cũng không đúng với những danh hiệu trên.
Ban đầu, Mary Shelley rối lên với thách thức của Byron. Rồi bà nói bà từng có một giấc mơ về một nhà khoa học đã “điện hóa” ra một sinh vật sống từ những mảnh xương ông ta lượm được trong nhà xác: “Tôi đã thấy – mặc dù mắt nhắm nhưng hình ảnh vẫn rõ ràng trong trí óc – tôi thấy anh sinh viên ngành khoa học nhợt nhạt đang quì bên cạnh cái thứ mà anh ta vừa ráp lại. Có một vật thể gớm ghiếc trong hình dáng một người đàn ông bị kéo giãn ra, rồi, một bộ máy mạnh mẽ nào đó chạy và nó bắt đầu sống dậy và cựa quậy với một chuyển động khó khăn, nửa sống nửa chết.”
Nhà khoa học Victor Frankenstein là tác giả của con quái vật đã đi vào văn hóa quần chúng với cái tên của người tạo ra mình. Câu chuyện của Frankenstein – trường tồn trong kịch nghệ và điện ảnh – được dựng nên qua những lá thư của Thuyền trưởng Robert Walton, một nhà thám hiểm bắc cực, người đã giải cứu nhà khoa học u sầu khỏi vùng đất cực bắc của trái đất và sau đó bắt đầu ghi lại câu chuyện phi thường của nhà khoa học này. Chúng ta được nghe quá trình chàng sinh viên trẻ Victor Frankenstein tìm cách sáng tạo sự sống, anh kể “Trong ánh sáng lập lòe sắp tắt, tôi thấy ánh mắt vàng vô tri của sinh vật đó mở ra; nó thở mạnh, và rồi các chi của nó thình lình chuyển động.”
Một câu chuyện khó quên, Frankenstein đã giải phóng những thế lực vượt quá khả năng kiểm soát của mình, từ đó tạo điều kiện cho một chuỗi dài những bi kịch xảy đến, khiến anh chạm mức điên loạn. Về sau, Frankenstein cố gắng hủy diệt sinh vật, vì nó đã cướp đi mọi thứ anh yêu thương, và rồi câu chuyện trở thành một câu chuyện về tình bạn, lòng kiêu hãnh, và nỗi sợ hãi. Tự sự của Frankenstein, phần chính của câu chuyện, chấm dứt bằng cuộc săn đuổi con quái vật trong vô vọng của nhà khoa học ở miền cực Bắc. Tiểu thuyết đến hồi kết với sự kết thúc của cả Frankenstein và sinh vật anh đã tạo ra, cả hai cùng “biến mất vào bóng tối”.
Frankenstein còn có tên là “Prometheus hiện đại”, muốn ám chỉ đến vị thần trong thần thoại Hy Lạp, người đã được thần Zeus sai đi kiến tạo loài người. Ngoài ảnh hưởng chính của truyền thuyết này, cuốn sách còn chịu ảnh hưởng lớn từ Paradise Lost và The Rime of the Ancient Mariner. Mẹ của Mary Shelley, Mary Wollstonecraft là một nhà tiên phong trong phong trào đấu tranh cho quyền phụ nữ nên trong câu chuyện tác giả cũng thường đề cập đến những tư tưởng về tình mẫu tử và sự sinh thành. Tuy nhiên, chủ đề chính của cuốn sách vẫn là việc con người lạm dụng sức mạnh của mình trong khoa học, để rồi hủy hoại số phận của chính mình.
Nói trắng ra, Frankenstein rất khác, và phức tạp hơn nhiều, so với những chuyển thể sau này. Đánh giá ban đầu về tác phẩm khá hai chiều, có những người chê bai tác phẩm là “ngu xuẩn một cách tởm lợm.” Nhưng một câu chuyện nguyên mẫu về một sinh vật quái dị và siêu nhiên (giống như Dracula của Bram Stoker, Dorian Gray của Wilde, và Jekyll & Hyde của Stevenson) ngay lập tức nắm bắt được óc tưởng tượng của đọc giả. Từ năm 1822 tiểu thuyết đã được chuyển thể sang kịch nói và Walter Scott ngợi ca “tài năng sáng tạo của tác giả và sức mạnh diễn đạt đáng mừng của cô”. Cuốn sách chưa bao giờ ngừng xuất bản; một biên bản sách nói, với giọng đọc của Dan Stevens, vừa được Audible Inc, một nhánh của Amazon, phát hành.
Chú thích về tác phẩm:
Ấn bản đầu tiên của Frankenstein; hay Prometheus hiện đại được xuất bản ẩn danh qua ba tập bởi Lackington, Hughes, Harding, Mavor & Jones vào 1/1/1818. Ấn bản thứ hai xuất hiện năm 1822 để hòa chung với thành công của phiên bản kịch nói Presumption. Ấn bản thứ ba được trau chuốt tỉ mỉ, phát hành năm 1831. Trong lần tái bản này, Mary Shelley bày tỏ lòng biết ơn đầy xúc động dành cho người chồng đã mất của mình, “người bạn đời mà tôi không được thấy trên cõi đời này nữa” và tiết lộ lời giới thiệu trong ấn bản đầu tiên là do chính ông viết. Đây là bản thường được dùng cho những lần tái bản sau này.
Những tựa sách khác của Mary Shelley:
The Last Man – Thế giới loạn lạc, xuất bản năm 1826 miêu tả Anh quốc là một nước cộng hòa và loài người bị hủy diệt bởi dịch bệnh. Shelley cũng khám phá chủ đề về những con người nghèo đói nhưng trong sạch trong Lodore (1835). Maurice, một truyện dành cho thiếu nhi viết năm 1820, được tìm thấy vào năm 1997 và xuất bản năm 1998.
Minh Thùy (bookaholic.vn - theo The Guardian)
