Mỗi truyện ngắn trong Cuộc đời yêu dấu không có độ dài cỡ một tiểu thuyết rút gọn như thường thấy trong thời kỳ đỉnh cao của bà, vì thế những “tấm bi kịch không tên tuổi” ấy càng dồn nén tâm trí người đọc vào các con sóng ngầm dưới cuộc đời phẳng lặng.
Sinh ra ở ngoại ô Canada, lớn lên và theo đuổi nghiệp văn chương từ rất sớm, hạnh phúc gia đình tan vỡ rồi lại tìm thấy bình yên khi trở về thị trấn nhỏ bên người bạn thời hoa niên, Munro truyền vào mỗi truyện của mình cái gập ghềnh nội tâm của một người đầy cá tính nhưng vẫn thiết tha tin yêu vào sự trong trẻo và bình yên.
 |
| Nhà văn Alice Munro. |
Chính sự gập ghềnh ấy mà mỗi lần chuyển đoạn của Alice Munro là một lần "xé rách những mảnh đời còn lại" của nhân vật. Bà viết về những con người vô danh ở thị trấn nhỏ, về những năm tháng dở dang đằng đẵng hay một lạc lối trong chớp mắt. Tất cả đều lặng im, đều phảng phất một chút đau đớn của sự hoài niệm về những quá khứ lẽ-ra-không-nên-thế. Nhưng sự phi lý vẫn-cứ-diễn-ra: một chút dối trá không chủ ý, một phút bốc đồng vì tình dục, một lần lỡ dở không đi đến toa cuối.
Phụ họa cho những điều thầm kín ấy, không gian của truyện thường là đêm. Người vợ trên chuyến xe lửa đêm tìm người đàn ông mình gặp trong bữa tiệc. Hai người bạn xem tivi lặng lẽ bên nhau trong đêm. Bữa tối của bác sĩ và cô giáo trong phòng cạnh thư viện. Người chồng trông vợ bị liệt mỗi đêm ở bệnh viện. Lúc nào cũng chỉ có mình họ, cô đơn, trống trải, không thể chạm vào thế giới bên ngoài. Loanh quanh tìm kiếm điều gì đó không hiện hữu. Chính họ cũng không biết.
 |
| Cuốn sách Cuộc đời yêu dấu. |
Vì thế truyện trở nên không có cốt truyện, và chính sự vắng mặt ấy tạo nên sự hoang mang, bất an nơi người đọc. Munro nói rằng bối cảnh truyện thực ra là “một sự tình cờ”, chính cái không khí, cảm xúc mà truyện gây ra cho người đọc sẽ dẫn lối cho họ đi cùng nhân vật.
Những người kiên tâm mới đọc hết được Alice Munro, vì bà tỉ mỉ và tinh tế trong từng chi tiết. Những chi tiết không liên hoàn được rải từ đầu đến cuối truyện như dấu vết báo trước những điều nhân vật phải đối mặt. Người chồng di cư từ châu Âu, cái hố chưa được lấp, những cuốn sách trên kệ, buổi nói chuyện không đầu không cuối... cảnh báo sự xa cách, sự vô tâm, sự hờ hững, sự trống vắng đang bao vây những con người đáng thương trong đêm kia.
Người ta vẫn nói về cái “bỗng nhiên” trong truyện ngắn của bà. Dù những dấu hiệu cảnh báo rải rác khắp chuyện, nhưng một người vợ bỗng nhiên ra đi, người chị gái bỗng nhiên mất, cô bạn nữ bỗng nhiên ngỏ lời muốn thuê nhà,… vẫn làm người đọc và nhân vật bàng hoàng.
Như trong Ly hương: "Di hài, chữ nghĩa hay thật, cứ như cái gì để quên, khô queo trong một ngăn tủ đầy bồ hóng. Và chỉ ít lâu sau, anh thấy mình đã ở ngoài đường, tự bảo mình cũng đầy đủ lý do như ai để chân này bước trước chân kia. Cái anh mang theo, tất cả những gì anh mang theo, là một thiếu vắng, thiếu không khí, thiếu hoạt động bình thường của phổi, một khó nhọc chắc sẽ không bao giờ hết.”
Và dù bàng hoàng đến thế, khi kết thúc truyện, đôi khi là màn đêm không bao giờ tắt, đôi khi là một buổi sáng vô định, đôi khi là mười năm sau cái đêm lạnh giá ấy; nhân vật thấy mình trong khúc quanh của số phận, thấy thế giới này luôn bất toàn, nhưng “thật ra không có gì thay đổi, bản chất tình yêu của chúng ta".
Đã lâu lắm rồi, từ sau Tchekhov, mới có thứ truyện ngắn mê đắm đến thế. Nơi tác giả như bác sĩ giải phẫu, lạnh lùng và tường tận lách dao mổ vào những nỗi đau sâu kín nhất của con người. Và khi người đọc bàng hoàng nhận ra cả nỗi đau riêng của mình trong đó, cái kết lại sưởi ấm lòng họ. Vì qua đau đớn thế nào, luôn có một cơ hội mở ngỏ, để tiếp tục đi qua dấu chấm hết của một truyện ngắn.
Và quan trọng, Munro, giống với Tchekhov, sau mỗi trang viết lạnh lùng, là một trái tim nồng ấm khi đồng hành cùng nhân vật từ những nỗi đau không dứt đến những hạnh phúc nhỏ nhoi.
