Trong khoảng những năm 1750, người dân Mỹ tại thuộc địa tuy vẫn thuần phục triều đình Anh, nhưng giữa thuộc địa và mẫu quốc Anh đã âm thầm có nhiều mâu thuẫn.
 |
| Bìa sách Lẽ thường, ấn bản tiếng Việt tái bản năm 2018, do dịch giả Nông Duy Trường chuyển ngữ và chú thích. |
Cuộc chiến tranh Bảy năm (1756-1763) giữa các cường quốc lúc bấy giờ, xảy ra ở Bắc Mỹ, đã khiến người Anh kiệt quệ. Họ bắt đầu ban hành đạo luật buộc dân thuộc địa phải đóng rất nhiều loại thuế vô lý, trong đó có đạo luật Tem (Stamp Act, 1765); đạo luật thuế Trà (Tea Act, 1773) gây căm phẫn và tức giận lớn đối với dân Mỹ.
Lúc bấy giờ các thuộc địa Mỹ chọn con đường cách mạng để giành độc lập. Từ tháng 4/1775 Anh và Mỹ đã có cuộc va chạm bằng vũ khí đầu tiên tại Lexington, Masachusetts; lần thứ hai tại Bunker Hill, Boston tháng 6/1775. Trong bối cảnh căng thẳng ấy, năm 1776 Lẽ thường của Thomas Paine được xuất bản, đã khơi dậy tinh thần độc lập mạnh mẽ của người dân Mỹ.
Khi Lẽ thường được phát hành tại Mỹ, 120 nghìn bản đã được bán hết chỉ trong ba tháng đầu tiên và trong năm đầu tiên, con số này lên đến 500 nghìn bản. Đó là một con số ấn tượng so với dân số 2,5 triệu người Mỹ lúc bấy giờ.
Cuốn sách là một tiểu luận ngắn gồm bốn chương, trong đó Paine trình bày các lập luận của mình để ủng hộ nền độc lập Mỹ, kêu gọi nước Mỹ đấu tranh để thoát khỏi sự phụ thuộc vào nước Anh.
Cuốn sách nhằm kêu gọi nhiều đối tượng công dân, nên được viết theo phong cách giản dị, rõ ràng mà bất kỳ ai dù có giáo dục hay không cũng có thể hiểu được.
Nhà sử học Gordon S. Wood đã mô tả Lẽ thường là tác phẩm ngắn "phổ biến nhất và mạnh mẽ nhất trong suốt thời kỳ cách mạng Mỹ".
 |
| Cách mạng Mỹ (1775 - 1783) là cuộc chiến tranh giữa 13 thuộc địa Bắc Mỹ và đế quốc Anh. |
Trong hai chương đầu tiên của cuốn sách, Paine đặt ra nhiều luận điểm quan trọng để chứng minh sự lạc hậu, bảo thủ của chế độ quân chủ và quyền lực cha truyền con nối tại Anh.
Tàn tích chuyên chế mà đặc tính rõ nhất là tính chất cha truyền con nối, được Paine phân tích là sự “phản tự nhiên, bất công và bất trí”.
Từ tình hình thực tế của nước Anh, Paine dẫn dắt đến câu chuyện của nước Mỹ, khẳng định rằng Mỹ hoàn toàn có thể là một quốc gia độc lập, không cần đến “mẫu quốc” Anh.
Ông lập luận rằng, không phải nhờ vào mối quan hệ với Anh mà Mỹ có được sự phát triển thịnh vượng, rằng mối quan hệ với Anh là điều kiện cần thiết cho hạnh phúc tương lai của Mỹ. Ngược lại, nếu không có sự phụ thuộc vào Anh, “có thể nước Mỹ sẽ phát triển thịnh vượng nhiều hơn thế”. Nước Mỹ thịnh vượng nhờ vào chính nội lực của đất nước.
Ông cũng phản đối tư tưởng của nhiều người cho rằng Anh đang bảo vệ Mỹ. Theo ông, phải nói rằng, “nước Anh đã độc chiếm nước Mỹ qua sự bao che của mình và bảo vệ lục địa bằng cái giá chính chúng ta phải trả”, “động cơ của sự bảo vệ này là quyền lợi chứ chẳng phải vì có sự quyến luyến gì giữa mẫu quốc và thuộc địa”.
 |
| Tác giả Thomas Paine là một nhà triết học, nhà cách mạng, người theo trường phái chủ nghĩa tự do cổ điển, một nhân vật nổi bật trong phong trào khai sáng. |
Trong khi khẳng định những lập luận của mình, tác giả Thomas Paine đặt ra những khả năng độc lập của Mỹ, và cho rằng “thời điểm đó đã tới vì chúng ta”. Ông kêu gọi những người dân lục địa đoàn kết lại với nhau, bởi sức mạnh lớn nhất không nằm ở số lượng mà ở sự đoàn kết.
Ông cũng cho rằng Mỹ cần xây dựng lực lượng hải quân. Theo ông, đây là vấn đề quốc phòng hết sức quan trọng trong việc tạo dựng nền độc lập quốc gia.
Bằng những lập luận sắc bén, Lẽ thường đã tạo được sự thuyết phục rất lớn đối với những người dân Mỹ về khả năng độc lập. Cuốn sách ra đời năm 1776 cũng đã cung cấp những ý tưởng nền tảng về ý thức hệ, có ảnh hưởng sâu sắc đến việc soạn thảo bản Tuyên ngôn Độc lập Mỹ năm 1776.
Thomas Paine (1737-1809) sinh ra tại Anh, sống ở Mỹ, nhập cư vào Mỹ trong thời gian nổ ra cách mạng Mỹ. Ông là một nhà triết học, nhà cách mạng, người theo trường phái chủ nghĩa tự do cổ điển, một nhân vật nổi bật trong phong trào khai sáng.
