Trong kho tàng sách vở của nhân loại, có những tác phẩm là sản phẩm 100% của trí tưởng tượng, nhưng lại ảnh hưởng mạnh mẽ đến thế giới, thậm chí, mức độ ảnh hưởng và hấp dẫn của nó có thể tồn lưu cả vài nghìn năm. Sơn Hải Kinh chính là một cuốn sách như thế.
Trước khi đề cập đến Sơn hải kinh, xin được nêu tên một Saga kinh điển thuộc trường phái văn học huyền ảo của nhà văn J.R.R.Tolkien là Chúa tể của những chiếc nhẫn. Có thể nói, Tolkien đã tưởng tượng và dựng nên cả một thế giới nằm ngoài thế giới thực, với những giống loài có nền văn minh, văn hoá, ngôn ngữ hoàn toàn khác với thế giới của chúng ta.
Sự tưởng tượng của Tolkien phong phú và hấp dẫn đến nỗi, những hệ sinh thái do ông vẽ ra được coi hệ thống hình tượng chuẩn mực để mô tả những thế giới khác trong những tác phẩm của hậu thế, không chỉ ở mảng văn chương mà còn ở những lĩnh vực khác như phim ảnh, game… với những đại diện tiêu biểu như Harry Potter, Trò chơi vương quyền.
Tuy nhiên, trước Chúa tể của những chiếc nhẫn hàng nghìn năm, một tác phẩm có vẻ mang tính tưởng tượng, kỳ bí, huyễn hoặc song lại được thực hiện theo phương pháp nghiên cứu, quan sát, ghi chép của khoa học đã xuất hiện, và đó chính là Sơn hải kinh.
 |
| Sách Sơn hải kinh do Nguyễn Đức Vịnh chuyển ngữ. |
Thật sự, Sơn hải kinh là một bộ sách rất đặc biệt. Nó bao hàm nội dung về rất nhiều phương diện, từ địa lý, thiên văn, lịch sử, thần thoại, khí tượng cho tới động vật, thực vật, khoáng vật, y dược, tôn giáo, phát minh… nhưng được phủ nhiều màu sắc thần thoại. Khi biên soạn Tứ Khố toàn thư, người ta đã nhận định rằng sách này “ba hoa về những chuyện thần tiên ma quái, không có gì là chân thực, thực là tổ của dòng tiểu thuyết vậy”.
Những nhận xét trên về Sơn hải kinh có từ thời nhà Thanh và nó đã giải thích tại sao Sơn hải kinh lại được coi là nguồn nguyên liệu để dựng nên cả nền thần thoại Trung Hoa, với những ngẫu vật đã đi sâu vào hệ thống tâm linh, văn hoá và cả một nền văn học huyền ảo từ Phong thần diễn nghĩa, Tây du ký đến thế giới tiên hiệp hiện nay.
Sơn hải kinh cùng Chu dịch và Hoàng đế nội kinh được coi là Thượng cổ tam đại kỳ thư của Trung Quốc. Không ai xác định được tác giả của Sơn Hải Kinh nhưng có thể đó là sản phẩm của nhiều người và trải dài qua nhiều thế hệ, từ thời Chiến Quốc đến thời Tây Hán (khoảng năm 575 TCN đến năm 206 TCN).
 |
| Hình ảnh trong Sơn hải kinh - Truyền thuyết xích ảnh - một phim xây dựng dựa theo danh tác Sơn hải kinh. |
Nhắc đến Sơn hải kinh sớm nhất phải kể đến sử gia Tư Mã Thiên, trong Sử ký - Đại Uyển liệt truyện ông có lời rằng: “Còn về các loại quái vật được chép trong Vũ bản kỷ và Sơn hải kinh, ta không dám nói tới”. Vũ bản kỷ tương truyền là một cuốn sách do người nước Sở làm ra vào thời Chiến Quốc, ghi chép công tích của vua Vũ, hiện đã thất truyền, duy Sơn hải kinh là may mắn được lưu truyền tới ngày nay.
Độ dài của Sơn hải kinh tuy chỉ hơn ba vạn chữ nhưng nội dung lại cực kỳ phong phú, bao hàm rất nhiều phương diện như địa lý, thiên văn, động vật, thực vật, y dược, tôn giáo, còn bảo lưu một lượng lớn tư liệu thần thoại của Trung Quốc. Đặc biệt, Sơn hải kinh còn là tác phẩm sớm nhất trên thế giới có những ghi chép về các loại khoáng vật.
Điểm đáng chú ý nhất của Sơn hải kinh là mặt địa lý của cuốn sách này. Tuy không phải là một cuốn sách địa lý thuần túy, nhưng tính chất địa lý của Sơn hải kinh được đặt lên hàng đầu. Sách ghi chép lại đặc trưng địa lý của các vùng một cách tuần tự và mạch lạc, bao gồm đủ cả về địa lý tự nhiên và địa lý nhân văn.
 |
| Sơn hải kinh ghi chép về những loài thần thú, dị điểu... |
Mảng địa lý được chia làm 2 phần theo như đúng tên gọi: Sơn (Núi) và Hải (Biển). Sách có ghi chép về rất nhiều ngọn núi, tên của mỗi núi đều được đặt theo địa mạo, hình dáng, vị trí trong các dãy núi, tài nguyên, khoáng sản, động thực vật đặc trưng của từng ngọ núi, dãy núi…
Sông ngòi trong sách cũng được ghi chép chi tiết, các dòng sông hầu như đều được chép rõ điểm khởi nguồn và cuối cùng đổ về đâu, điểm khởi nguồn thường là các ngọn núi, nơi đổ vào thì cách đó rất xa, lại cũng có phân rõ sông nhánh, sông chính, mô tả rõ địa thế của khu vực.
Song hấp dẫn nhất là Sơn hải kinh có một lượng lớn ghi chép về những loại động vật thần kỳ, chủ yếu là các loài như chim, thú, rồng, rắn, chúng thường có những sức mạnh rất đặc biệt. Những loài động vật này tạo nên kho tàng thần thú phong phú cho thế giới tiên hiệp sau này.
 |
| Bìa sách Sơn hải kinh đồ. |
Thêm vào đó, những kỳ thú, dị điểu trong Sơn hải kinh rất có thể chính là các loại tô-tem (vật tổ) của người cổ đại. Như ở Hải ngoại tây kinh có đoạn chép: “Nước Vu Hàm nằm về phía bắc chỗ Nữ Xú Chi Thi, người ở đấy tay phải cầm con rắn xanh, tay trái cầm con rắn đỏ”. Qua đó có thể thấy rắn có lẽ là tô-tem của nước Vu Hàm.
Phần tranh minh họa các loại động vật, chủng người kỳ dị trong Sơn hải kinh chính là phần hấp dẫn. Sự tò mò háo hức của người đọc được thoả mãn với hàng trăm bức tranh được vẽ ở nhiều thời đại, và nhiều vùng lãnh thổ như Trung Quốc, Nhật Bản, Tây Ban Nha, mô tả chính xác trí tưởng của người xưa về những kỳ thú, dị điểu.
Có thể nói, đây chính là cuốn sách được giới mê mẩn truyện tiên hiệp, văn học thần thoại huyền ảo mê mẩn. Bạn đọc ưa thích truyện tiên hiệp tại Việt Nam cũng đón chờ bởi nó chưa từng được chuyển ngữ, xuất bản.
Sơn hải kinh được xuất bản lần đầu tiên ở Việt Nam sẽ ra mắt bạn đọc vào tháng 10/2019 với hai phiên bản: Sơn hải kinh với phần đầy đủ phần văn, chú giải, tranh minh hoạ (368 trang) và Sơn hải kinh đồ (116 trang) chỉ gồm phần tranh minh hoạ cùng tên của chủ đề bức tranh.
