Tóm tắt & Review (Đánh Giá) kịch sân khấu Hồn Trương Ba, Da Hàng Thịt của tác giả Lưu Quang Vũ.
Hồn Trương Ba, da hàng thịt là một truyện cổ dân gian Việt Nam kể về một ông lão giỏi đánh cờ tướng tên là Trương Ba phải chết sớm. Đế Thích là một tiên cờ vì ngưỡng mộ tài đánh cờ trăm năm có một của Trương Ba mà đã làm cho ông sống lại trong thân xác của một người hàng thịt.
Bối cảnh của giai thoại được cho là ở làng Quy Nhơn, Tân Lập, Yên Mỹ, Hưng Yên. Giai thoại này được cụ Trần Quốc Chính là một nhà thư pháp, nhà nghiên cứu Hán Nôm biên soạn lại thành một cuốn sách có tên Dấu ấn làng Đình Sơn, xuất bản năm 2011. Truyện cổ này gắn liền với di tích lịch sử Đền Thiên Đế của thôn. Năm 2012, Đài Truyền hình tỉnh Hưng Yên đã tổ chức làm phóng sự để nghiên cứu khu di tích này.
Sự tích này là nguồn cảm hứng để nhà soạn kịch Lưu Quang Vũ dựng nên một vở kịch nói nổi tiếng cùng tên. Tuy nhiên ông đã viết thêm cái kết cho vở kịch của mình, một bi kịch. Vở kịch của ông mang đến một thông điệp: "Mọi thứ nên tuân theo quy luật của tự nhiên, mọi sự kháng cự với quy luật đều trở nên kệch cỡm".
Năm 2006, đạo diễn Nguyễn Quang Dũng cũng đã chuyển thể sự tích trên cùng với vở kịch thành phim điện ảnh, nhưng với một bối cảnh hiện đại hơn, và mang phong cách hài hước hơn.
***
Trương Ba là 1 ông lão có tài đánh cờ tướng, nổi tiếng là người cư xử nhẹ nhàng, hiền lành, lương thiện, ngay thẳng, được mọi người yêu quý, kính trọng. Hai vợ chồng ông có 1 cậu con trai. Đối lập với gia đình Trương Ba, gia đình hàng thịt sống gần đó lại là một gia đình không hạnh phúc.
Rồi một hôm, tiên cờ Đế Thích thấy Trương Ba đánh cờ quá hay nên ông xuống hạ giới để đọ cờ cùng với Trương Ba và tặng Trương Ba một bó nhang, để khi nào Trương Ba muốn chơi cờ với ông thì cứ đốt 1 nén nhang. Sau đó không lâu, vì bị Nam Tào "ghi sổ sinh tử" nhầm nên Trương Ba chết oan. Đến ngày giỗ, vợ Trương Ba rất buồn và thắp nhang cho ông. Vô tình bà thắp nén nhang mà không hay mình đã gọi Đế Thích.
Đế Thích xuất hiện nhưng Trương Ba đã chết lâu rồi nên xác đã không còn nguyên vẹn, không thể hoàn hồn trở lại. Vì thương xót cho bạn tri kỷ của mình mất sớm và muốn sửa lỗi sai của Nam Tào nên ông hứa sẽ hồi sinh Trương Ba.
Tại thời điểm đó, vì bất cẩn nên anh hàng thịt gần nhà chết. Đế Thích đã lấy xác anh hàng thịt để cho hồn Trương Ba trú vào. Trương Ba lúc này trong thân xác anh hàng thịt mừng rỡ trở về với vợ. Vợ ông thay vì vui mừng lại bất ngờ, sợ hãi vì lúc này bà không nghĩ đó là Trương Ba. Sau khi nghe Trương Ba kể lại thì bà tin lời và rất vui mừng. Còn vợ anh hàng thịt thì ấm ức, ghen tuông cứ nằng nặc đó là chồng mình, rồi cả hai bà vợ cùng nhau kiện lên quan.
Quan hỏi người bán thịt nhận ai là vợ, anh ta chỉ vào vợ Trương Ba và bảo vợ cũ của mình là vợ người bán thịt ở trong xóm.
Quan hỏi cách làm heo bán thịt thế nào anh ta nói không biết, còn khi hỏi đến cách đánh cờ tướng thì anh ta trả lời rất rõ ràng, rành mạch và chính xác. Viên quan lấy làm khó xử vì hồn người này lại ở trong xác người kia, mới gọi vợ Trương Ba hỏi nhỏ xem trong khi chồng thị còn sống có làm điều gì đặc biệt không. Vợ Trương Ba thật tình kể lại việc Đế Thích xuống đánh cờ, có hứa lúc nào chồng thị chết, thì hãy thắp 1 nén nhang gọi đến ông sẽ cứu sống lại, nhưng rủi thị quên đi, đến khi xác chồng chết đã nát thịt rồi mới nhớ gọi đến, may có người bán thịt mới chết, ông tiên mới đưa hồn của Trương Ba nhập vào xác người bán thịt. Viên quan đòi riêng người bán thịt, quan hỏi có biết Đế Thích không, anh ta trả lời giống y như vợ Trương Ba nói, nên được xử rằng: "Ban ngày sẽ trở thành anh hàng thịt, tối sẽ trở thành Trương Ba."
Và cũng từ đây, những mâu thuẫn trong đời sống giữa hồn và xác bắt đầu nảy sinh.
***
Mâu thuẫn giữa hồn và xác
Ban đầu, Trương Ba vẫn giữ được tính cách và nhân phẩm của mình. Ông vẫn yêu vợ, thương con, vẫn chơi cờ giỏi như xưa. Tuy nhiên, dần dần, những thói hư tật xấu của xác anh hàng thịt bắt đầu lấn át. Trương Ba bắt đầu trở nên thô lỗ, cục cằn, ham ăn, ham uống. Ông cũng trở nên lười biếng, không còn yêu vợ, thương con như trước.
Vợ Trương Ba rất buồn và đau khổ vì sự thay đổi của chồng. Cô gái, con gái của Trương Ba cũng không còn nhận ra cha mình. Con trai Trương Ba, một đứa trẻ ngoan ngoãn, hiếu thảo, cũng bắt đầu trở nên nghịch ngợm, bướng bỉnh.
Mâu thuẫn giữa hồn và xác ngày càng trở nên gay gắt. Trương Ba không thể chịu đựng được cuộc sống như vậy. Ông quyết định thắp nhang gọi Đế Thích lên để trả xác cho anh hàng thịt.
Cái chết của Trương Ba
Đế Thích đến và thuyết phục Trương Ba ở lại. Ông hứa sẽ cho Trương Ba sống lại trong xác của cu Tị, một đứa trẻ đang hấp hối. Tuy nhiên, Trương Ba kiên quyết từ chối. Ông muốn được chết để được trở về với chính mình.
Trương Ba nói:
"Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn".
Cuối cùng, Trương Ba đã chết. Ông đã chọn cái chết để bảo vệ nhân cách và phẩm giá của mình.
Ý nghĩa của vở kịch
Vở kịch "Hồn Trương Ba, da hàng thịt" của Lưu Quang Vũ đã đặt ra một vấn đề triết học sâu sắc: mối quan hệ giữa hồn và xác, giữa cá nhân và xã hội.
Vở kịch cho thấy, hồn và xác là hai thực thể không thể tách rời. Hồn là cái bên trong, là tinh thần, là phẩm chất, là nhân cách của con người. Xác là cái bên ngoài, là thể xác, là vật chất, là những ham muốn, dục vọng của con người.
Hai thực thể này cần phải hài hòa với nhau. Khi hồn và xác hài hòa thì con người sẽ sống một cuộc sống trọn vẹn, có ý nghĩa. Khi hồn và xác mâu thuẫn với nhau thì con người sẽ rơi vào bi kịch.
Vở kịch cũng cho thấy, con người cần phải sống đúng với bản thân, đúng với những giá trị đạo đức, phẩm chất của mình. Con người không thể sống một cuộc sống giả dối, sống theo những ham muốn, dục vọng tầm thường.
Vở kịch "Hồn Trương Ba, da hàng thịt" là một tác phẩm văn học xuất sắc. Vở kịch đã để lại cho người đọc nhiều suy nghĩ sâu sắc về cuộc sống và con người.
Mời các bạn mượn đọc sách Hồn Trương Ba, Da Hàng Thịt của tác giả Lưu Quang Vũ.
