100 tiểu thuyết Cổ điển hay nhất được bắt đầu với The Pilgrim’s Progress (năm 1678), nhưng phải sau gần 50 năm phong ba, bất chấp cuộc Cách mạng Vinh Quang(*), danh sách mới đạt được thêm một bước nhảy. Tác giả của dấu mốc văn học này là một người cây viết mẫn tiệp có sức hút kì lạ đã đến tuổi lục tuần với tên khai sinh là Daniel Foe (chữ “De” sau đó được ông thêm vào họ để nâng cao địa vị xã hội), một thời từng là nhà báo, người viết tờ rơi, từng làm đủ mọi nghề thậm chí cả điệp viên. Giống như Bunyan, ông đã từng phải chịu khổ dưới ách chính phủ (từng phải đeo gông thị chúng(**), sau đó vào tù năm 1703). Nhưng không như Bunyan, ông không phải là người sùng đạo.
Tiểu thuyết tiếng vang khắp thế giới của ông là một sản phẩm văn học phức tạp. Nó ngụ ý là một sử kí do chính Crusoe viết, và được Daniel biên tập lại, với phần lời tựa tếu táo rằng ông “tin tưởng câu chuyện chỉ là Sự Thật Lịch Sử; không hề có chút Hư Cấu Tiểu Thuyết nào trong đó.”
Vậy chúng ta tìm thấy gì trong áng “Sử” này? Robinson Crusoe có ba yếu tố tạo nên sức hút khó cưỡng. Thứ nhất, giọng kể chuyện của một người sống sót sau vụ đắm tàu là một thành công thiên tài của Daniel. Giọng kể hồi hộp, thong thả, thì thầm, tạo ra nhiều cung bậc cảm xúc. Nhiều khi cũng có hơi hướng báo chí, rất hợp với phong cách Defoe. Sự kết hợp hài hòa trong tông giọng khiến độc giả chìm đắm vào suy nghĩ của người trên đảo hoang và tình cảnh nguy nan của anh ta. Những cuộc phiêu lưu của nhân vật trở thành cuộc phiêu lưu của chính chúng ta, và dường như chúng ta đích thân được trải nghiệm chúng. Người đọc thường xuyên chìm đắm vào nhật ký hàng hải thú vị của Daniel, lối thoát duy nhất của sự cô độc bất đắc dĩ.
Và đây là ý tưởng tuyệt vời thứ hai của Daniel. Ông tưởng tượng ra một câu chuyện, thường được cho là dựa trên nguyên mẫu của người lạc trên đảo hoang có thật Alexander Selkirk, giống như tác phẩm của Bunyan, tuân theo khuôn mẫu gần giống Kinh thánh về sự nổi loạn (tuổi trẻ bồng bột), sự trừng phạt (liên tiếp đắm tàu), sự ân hận (những bài học đau đớn vì bị bỏ rơi), và cuối cùng là được giải cứu (Crusoe trở về nhà). Trong ngôn ngữ kể chuyện, đây gọi là “vàng nguyên chất”.
Và thứ ba, sao chúng ta có thể bỏ quên các nhân vật của Defoe? Tiểu thuyết gia tiên phong hiểu được tầm quan trọng của việc liên kết các hình ảnh cụ thể ấn tượng với câu chuyện và các nhân vật của mình. Friday và bước chân nổi tiếng của anh chàng trên cát, một trong bốn giây phút vĩ đại của văn học Anh theo Robert Louis Stevenson; Crusoe cùng với con vẹt và cây dù: những thứ đã trở thành huyền thoại của nước Anh. Defoe, giống như Cervantes, đã chọn một người bạn thân thiết cho nhân vật chính. Friday đối với Crusoe như Sancho Panza với Quixote. Các bộ đôi trong văn học Anh cũng sẽ thường xuyên xuất hiện trong danh sách này: Jekyll và Hyde, Holmes và Watson, Jeeves và Wooster.
Cuối cùng điều gì đã mang tôi đến với Defoe với tư cách là một nhà văn? Ông là một người thực sự chuyên nghiệp, vùi mình vào cây viết. Suốt cuộc đời mình, ông đã cho ra đời những tờ rơi, những bài châm biếm, những vần thơ miêu tả, và những bút danh ảo (ông được cho là đã sử dụng tới gần 200 bút danh). Ông là người muốn được trả công cho những gì mình viết, được sống tốt song lúc nào cũng nợ ngập đầu. Ông không phải là một “tiểu thuyết gia”, và chắc cũng chẳng hiểu nghĩa của cụm từ đó, nhưng tác phẩm của ông thực sự là một tiểu thuyết Cổ điển đúng nghĩa, và ông đã hoàn toàn thành công với Robinson Crusoe.
Đến cuối thế kỷ XIX, chưa tác phẩm lịch sử văn học Anh nào có nhiều lần tái bản, các sản phẩm ăn theo và bản dịch nhiều hơn Robinson Crusoe, với hơn 700 phiên bản khác nhau, bao gồm cả các sách tranh cho trẻ em. Cụm từ đã bị lãng quên “Robinsonade” từng được dùng để chỉ thể loại Crusoe, vẫn thịnh hành đến ngày nay và vừa được làm sống lại trong tác phẩm Hollywood của Tom Hanks, bộ phim Castaway (2000).
Chú thích thêm về tác phẩm:
Cuốn sách được xuất bản lần đầu tiên tại London bởi W Taylor vào ngày 25 tháng Tư năm 1719. Bản đầu tiên trích tên của nhân vật chính Robinson Crusoe làm tên tác giả, với nhan đề là “The Life and Strange Surprizing Adventures of Robinson Crusoe of York, Mariner: Written by Himself” (Cuộc đời và những chuyện phiêu lưu kỳ thú của Robinson Crusoe, người thủy thủ xứ York: Tự thuật). Tác phẩm bán rất chạy; bốn tháng sau, nó được tiếp nối bởi “The Further Adventures of Robinson Crusoe” (Những cuộc phiêu lưu tiếp theo của Robinson Crusoe). Một năm sau đó, tiếp đà tiếng vang trên thị trường, “Serious Reflections During the Life and Surprising Adventures of Robinson Crusoe” (Những suy ngẫm nghiêm túc trong cuộc đời và chuyến phiêu lưu kì lạ của Robinson Crusoe) ra đời. Tuy nhiên phần lớn độc giả chỉ tiếp nhận phần đầu tiên.
(*) Cách mạng Vinh Quang: Glorious Revolution – cuộc cách mạng năm 1688 ở Anh, khi vua James II bị lật đổ bởi con rể William III và con gái Mary, mở đầu chế độ dân chủ Quốc hội, xóa bỏ mọi đặc quyền của các tín đồ Công giáo ở Anh.
(**) Đeo gông thị chúng: hình phạt trong xã hội Anh thời xưa, phạm nhân bị gông đầu và hai tay trước công chúng, để người dân sỉ vả.
MP (bookaholic.vn theo Guardian)
