Tristram Shandy và tác giả Laurence Sterne, đã quá tân tiến đến mãnh liệt trong việc thể hiện cảm xúc và thái độ, quá tinh tế đến mức trần tục khi đề cập đến những sắc thái hài kịch đời người, và quá bám sát thể loại kể chuyện này đến mức người ta đều ít nhiều sửng sốt khi phát hiện ra rằng tiểu thuyết này được xuất bản trong thời kỳ Chiến tranh Bảy Năm(*). Nói cách khác, bộ tác phẩm xuất hiện trong những năm lịch sử của cuộc chiến quy mô thế giới lần đầu tiên, chứng kiến chiến thắng vĩ đại của quân đội Anh tại Ấn Độ, Canada và vùng biển Caribê, thiết lập đế chế Anh đầu tiên đưa tiếng Anh ra phạm vi toàn cầu. Một vài sự bồng bột non nớt của tâm lý dân tộc cũng được phản ánh qua những trang sách hơi điên cuồng của tác phẩm giải trí độc đáo vào bậc nhất này.
“Shandy” là một từ vựng có nguồn gốc u tối mang nghĩa “não vỡ vụn, gần như điên dại”. Chính Tristram đã nói anh viết “một cuốn sách mang tính chất Shandy dành cho quần chúng, với đầy sự phi lý và hài hước”. Chính thế, nó trở thành một tác phẩm vô cùng bán chạy trong khoảng thập niên 1760. Sterne bắt đầu nổi danh, có một gia tài kha khá, và mang trong mình đầy tham vọng sâu sắc. “Tôi viết, không phải để có cơm ăn mà để trở nên nổi tiếng.” Thành công đã đến muộn với ông. Sinh tại Ireland năm 1713, Sterne trải qua phần lớn đời mình trong vai trò một cha xứ địa phương gần York. (Trong tác phẩm, Cha Yorick chính là một bức chân dung tự họa mỉa mai). Những tác phẩm đầu tay của ông gặp rất nhiều khó khăn. Hai tập đầu của tác phẩm Tristram Shandy bị nhà xuất bản ở Luân Đôn, Robert Dodsley, từ chối. Tuy nhiên khi xuất bản tư nhân thì lại nhanh chóng được tiêu thụ hết.
Như những tác phẩm bán chạy khác, Sterne và tác phẩm của ông trở thành đề tài của những cuộc tranh cãi nãy lửa trong giới văn chương. Tác phẩm đáng ghê tởm, phi lý và điên loạn, trái ngược tất cả những gì một cuốn tiểu thuyết cần có. Tác giả là một gã “bịp bợm”, một kẻ mạo nhận tệ hại và phù phiếm, một kẻ kém cỏi theo như đánh giá của những nghệ sĩ thực thụ. Một trang bôi đen trống trơn trứ danh (giữa chương 12 và 13 của tập I) là một trò ngu ngốc. Và nhiều điều khác nữa. Dr Johnson cũng đồng lòng với quan điểm trên, khi năm 1776, ông phát ngôn cứng rắn: “Không điều kỳ quặc nào có thể tồn tại lâu dài. Tristram Shandy không thể tồn tại.”
Nhưng vị tiến sĩ tốt bụng đã sai lầm. Tristram Shandy rất kì quặc; và nó vẫn tồn tại. Hơn nữa, nó tiếp tục mang đến những ảnh hưởng to lớn cho các thế thệ tác giả tiếp theo. Trong thập niên 1980, những cây viết theo chủ nghĩa hiện thực như Salman Rushdie lại khám phá ra Sterne. Peter Carey, người thắng giải Booker từng thừa nhận sự ảnh hưởng đó thông qua tựa sách của ông, Cuộc đời phi thường của Tristan Smith.
Bí mật để nắm giữ độc giả của Sterne là ở chỗ Tristram Shandy là một tuyệt phẩm hài hước khi từng trang viết bộc lộ sự hóm hỉnh trong những quan sát và rắc rối liên quan từ những khoảnh khắc nực cười, như trong chương 1, khi Tristram Shandy hầu như không có nhận thức trong một pha giao hợp bị gián đoạn nửa chừng. Sức sống vội vã là cống hiến vĩ đại nhất của Stern cho nghệ thuật của cuốn tiểu thuyết. Tiếp thu cách thức kể theo lời ngôi thứ ba của Fielding (thay đổi nhân vật kể chuyện ở ngôi thứ ba), ông vui vẻ đánh đổ vai trò toàn năng của tác giả bằng việc phản ánh rằng chính ông ta, tác giả câu chuyện, chẳng hiểu gì về các nhân vật và những tình huống khó xử của họ. Nhà phê bình Christopher Ricks đã mượn sự hài hước của Sterne khi miêu tả Tristram Shandy như “một câu chuyện dây cà ra dây muống chẳng có đầu có đũa.”
Vậy thì nội dung tác phẩm là gì? Câu trả lời ngắn gọn là trong khoảng 600 trang sách (theo bản của nhà xuất bản Penguin Classics), bất chấp tựa đề của mình, không hề cung cấp cho độc giả nhiều nội dung về cuộc đời cũng như cao kiến từ nhân vật chính. Bản thân Shandy chỉ được sinh ra trong cuốn 4 của bộ sách. Hầu hết câu chuyện đều được kể bởi Chú Toby, một cựu chiến binh trong cuộc chiến chống lại Louis XIV, và những ám ảnh của ông về những cuộc vây hãm. Khi mà, đến cuối cùng, người mẹ luôn chịu đựng của Tristram hỏi: “Chúa ơi! Tất cả câu chuyện này là về cái gì thế?” thì Cha Yorick trả lời “Con Gà Trống và con Bò – và là bản hay nhất thể loại này mà tôi từng nghe.”
Ghi chú liên quan đến tác phẩm:
Hai tập đầu được xuất bản năm 1759 tại York bởi Ann Ward (bằng tiền của Sterne) đã bị Robert Dodsley bác bỏ. Khi cuốn sách thành công vang dội, Dodsley nhanh chóng ra mắt phiên bản thứ hai, với minh họa của Hogarth vào tháng 4 năm 1760, sau đó xuất bản tiếp tập 3 và 4.
Sterne để ý kĩ hơn đến những nhà xuất bản của ông, và vì vậy những tập cuối cùng được chuyển đến Becket và De Hondt để có những điều khoản tốt hơn. Ông thích xuất bản tác phẩm của mình theo từng cuốn, thành những tập nhỏ không quá 200 trang. Tác phẩm Tristram Shandy hoàn chỉnh không thể hiện hết sự yêu thích mà những độc giả thế kỉ 18 kỳ vọng, khi phải sưu tầm tác phẩm từng tập một từ năm này qua năm khác.
Tác phẩm khác của Sterne: Chuyến đi đa cảm qua Pháp và Italia (1768)
(*) Chiến tranh Bảy Năm (Seven Years’ War): cuộc chiến xảy ra từ 1756 – 1763 trên mặt trận phạm vi lớn Châu Âu, Châu Mỹ, Châu Phi và một số nước châu Á giữa hai lực lượng liên quân Anh – Phổ và liên quân Pháp – Áo – Nga – Thụy Điển cùng đồng minh.
Anh Tô (bookaholic.vn - theo Guardian)
