Ngô Minh
Đây là một lời tự bạch phản ánh chân thực nhân cách nhà văn của Phùng Quán: Khát vọng suốt đời về sự thật. Bởi sự thật không phải là thứ có sẵn như chiếc bật lửa trong túi áo, mà chính là số phận và khát vọng của Nhân Dân. Nhân Dân là Người Mẹ đẻ đau mang nặng để sinh ra đứa con làm Nhà Văn, và vì thế, đứa con Phùng Quán suốt đời không quên lời Mẹ dặn:
(Hoàng Phủ Ngọc Tường - Đứa con không quên lời Mẹ dặn)
***
"Phùng Quán - Ba phút sự thật" là tập ký do NXB Văn Nghệ ấn hành, gồm 15 bài viết của nhà văn, nhà thơ Phùng Quán (1932-1995), một cây bút tài hoa và nhân hậu của văn học Cách mạng Việt Nam. Cuốn sách là tập hợp những hồi ức chân thực, xúc động về gia đình, đồng đội, bạn bè văn nghệ sĩ như Tố Hữu, Văn Cao, Nguyễn Hữu Đang, Trần Đức Thảo, Đoàn Phú Tứ, Tuân Nguyễn… cùng những câu chuyện về chiến sĩ cách mạng Cuba, cảm tử quân Huế, và những ngày lao động cải tạo của chính tác giả sau vụ "Nhân văn - Giai Phẩm".
Tác phẩm khắc họa số phận bi tráng của những con người sống trong thời chiến và hậu chiến, từ những chiến sĩ hy sinh anh dũng đến những trí thức bị vùi dập bởi hoàn cảnh. Tiêu biểu là bài Ba phút sự thật, kể về anh hùng Cuba Ăngtôniô Êchxêvania đánh chiếm đài phát thanh để nói lên sự thật trong 180 giây, hay Người bạn lính cùng tiểu đội, viết về nhà thơ Tuân Nguyễn – một người bạn thân thiết của Phùng Quán với cuộc đời đầy tai ương. Bên cạnh đó, các bài viết như Bản hùng ca bị mối xông và 17 bộ hài cốt liệt sĩ tái hiện sự hy sinh cao cả của trung đội cảm tử Vệ Quốc Đoàn trong kháng chiến chống Pháp.
Cuốn sách không chỉ là những câu chuyện kể, mà còn là lời tự bạch về khát vọng sự thật của Phùng Quán – sự thật gắn liền với số phận nhân dân, như “Người Mẹ” đã sinh ra ông và dặn dò ông đi trọn đời trên con đường chân thật. Tác phẩm kết thúc bằng 40 trang phụ lục, bao gồm tiểu sử văn học, ảnh tư liệu, và những bài viết về gia đình, người vợ tận tụy Vũ Thị Bội Trâm, mang đến cái nhìn toàn diện về cuộc đời và sự nghiệp của ông.
"Phùng Quán - Ba phút sự thật" là một cuốn sách xúc động và đáng đọc, không chỉ vì giá trị văn học mà còn bởi tấm lòng chân thật, nhân hậu của Phùng Quán – một nhà văn “đi trọn đời trên con đường chân thật” như lời mẹ dặn. Tác phẩm là tiếng nói của những con người bị lịch sử vùi lấp, từ chiến sĩ cảm tử đến trí thức chịu bất công, được kể lại qua ngòi bút vừa bi tráng vừa ấm áp. Đọc sách, người ta không chỉ thấy sự cay cực của một giai đoạn, mà còn cảm nhận được sức mạnh của lòng tin và khát vọng sống
So với các tác phẩm nổi tiếng như Tuổi thơ dữ dội hay Vượt Côn Đảo, tập ký này mang một màu sắc khác: không phải sự hào hùng của tuổi trẻ hay chiến trận, mà là sự trầm lắng, sâu sắc của một người từng “bên rìa cuộc sống” nhưng vẫn viết cho nhân dân. Công sức của vợ ông, chị Vũ Thị Bội Trâm, trong việc lưu giữ di cảo càng làm tăng giá trị của cuốn sách, biến nó thành một di sản đáng trân trọng.
Đánh giá: 8.5/10 – Một tập ký giàu cảm xúc và ý nghĩa, là mảnh ghép quý giá của văn học Việt Nam, dù có thể không dễ tiếp cận với mọi đối tượng độc giả. Phùng Quán, qua Ba phút sự thật, không chỉ kể lại sự thật mà còn để lại bài học lớn về lòng dũng cảm và sự cống hiến cho đời.
***
NXB Văn Nghệ vừa ấn hành tập ký “Phùng Quán - Ba phút sự thật’, tập hợp 15 bài viết, ký thấm đẫm chất nhân văn của cố nhà văn, nhà thơ nổi tiếng Phùng Quán. Đó là những kỷ niệm, hồi ức về những người bà con thân thuộc, về đồng đội, đồng nghiệp văn nghệ sĩ nổi tiếng như Tố Hữu, Đoàn Phú Tứ, Nguyễn Hữu Đang, Văn Cao, Hồ Vi, Trần Đức Thảo…
Ngô Minh
Ngoài ra, cuốn sách còn có những trang viết về các chiến sĩ cách mạng Cuba; hồi ức về những chiến sĩ cảm tử quân trong ngày đánh Pháp ở Huế, hồi ức về những ngày đi lao động của nhà văn ở công trường Cổ Đam, Hà Nam... Đây là một cuốn sách chân thực và xúc động từ trang đầu đến trang cuối.
Phùng Quán (1932-1995) là nhà văn để lại nhiều dấu ấn khó quên trong lịch sử văn học Cách mạng Việt Nam từ nửa sau thế kỷ 20. Anh là một nhà văn chiến sĩ trọn đời trung thành với lý tưởng mà mình đã chọn từ thuở thiếu thời: Đi theo Vệ quốc đoàn chiến đấu vì Tổ quốc, nhân dân. Dù phải vượt qua vô vàn tai ương, đau khổ suốt 30 năm trời từ sau vụ "Nhân văn" nhưng anh không hề thù oán ai, vẫn cặm cụi viết, và vẫn "viết ngay viết thẳng từ dòng đầu tới dòng cuối", luôn xưng tụng đất nước, xưng tụng cách mạng, xưng tụng tình yêu bằng những tác phẩm văn chương cuốn hút, bốc lửa, thiết tha và nhân bản. Phùng Quán đã để lại trong lòng bạn bè đồng nghiệp một nhân cách cao cả, một lòng tin yêu đồng đội và nhân dân sâu sắc, một tấm gương lao động hết mình... với gần trăm tác phẩm thơ, trường ca, truyện thơ, tiểu thuyết, truyện tranh được nhiều thế hệ bạn đọc mến mộ.
Nhắc đến Phùng Quán, ai cũng nhớ từ cuốn tiểu thuyết Vượt Côn Đảo tái bản gần chục lần, cho đến bộ tiểu thuyết ngàn trang Tuổi thơ dữ dội tái bản đến lần thứ tư và được dựng thành phim làm xúc động mãnh liệt hàng triệu triệu độc giả Việt Nam trong và ngoài nước. Tuổi thơ dữ dội xuất hiện 32 năm sau sự kiện "Nhân văn", được giải thưởng Hội Nhà văn, chứng tỏ sự thủy chung trước sau như một của ngòi bút Phùng Quán đối với con đường mà anh đã chọn. Nhắc đến Phùng Quán, ai cũng nhớ tới những bài thơ gan ruột như Tiếng hát trên địa ngục Côn Đảo viết về chị Võ Thị Sáu hay bài thơ Lời mẹ dặn nổi tiếng một thời Yêu ai cứ bảo là yêu/ Ghét ai cứ bảo là ghét... và những bài thơ như Hôn, Trăng hoàng cung, Đêm Nghi Tàm đọc Đỗ Phủ cho vợ nghe... đọc lên như lời kinh cầu nguyện cho thân phân con người: Đã đi với nhân dân/ Thì thơ không thể khác/ Dân máu lệ khốn cùng/ Thơ chết áo đắp mặt...
Ngoài tiểu thuyết, thơ, Phùng Quán là cây viết ký xuất sắc. Một số bài viết của anh đã được giới thiệu trên các báo, nhưng cũng có những bài viết chưa công bố bao giờ, nằm trong lai cảo, do vợ nhà văn cung cấp. Chuyện vô cùng cảm động về Người bạn lính cùng tiểu đội. Đó là thiên ký sự tài hoa viết về một quãng đời đầy tai ương, khốn khổ của nhà thơ Tuân Nguyễn - một người bạn cùng quê, cùng đơn vị chiến đấu thân thiết nhất của Phùng Quán. Chuyện nhà thơ Tố Hữu đêm mưa rét vẫn nhiệt tình tiếp các cháu thiếu nhi viết văn ở ba miền; chuyện Bản hùng ca bị mối xông và 17 bộ hài cốt liệt sĩ là những trang viết hào hùng và cảm động về trung đội cảm tử Vệ Quốc Đoàn của Trung đoàn Trần Cao Vân đã hy sinh tập thể rất cao cả trong những ngày toàn quốc kháng chiến khốc liệt ở Huế. Chuyện Ba phút sự thật kể về anh hùng dân tộc Cuba Ăngtôniô Êchxêvania đã vạch kế hoạch đánh chiếm đài phát thanh quốc gia để có 3 phút nói lên sự thật, vạch mặt chế độ độc tài Batista... Từng câu chuyện dù rất ngắn của Phùng Quán bao giờ cũng toát lên triết lý nhân văn sâu sắc, găm vào trí nhớ người đọc. Ví dụ kết bài viết ngắn Ba phút sự thật, anh viết: "Câu chuyện dạy tôi một bài học lớn về nghệ thuật ngôn từ. Cả những đề tài lớn nhất như sự thật, như chân lý, đều có thể diễn đạt nó trong vòng 180 giây đồng hồ với điều kiện tác giả phải sẵn sàng đem mạng sống trả giá cho những giây phút đồng hồ quý báu đó"...
Tất cả những áng văn ấy được Phùng Quán viết với một giọng văn tự sự pha hài rất chuyên nghiệp, lão luyện, kết cấu đầy kịch tính, dẫn người đọc đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác. Đọc Phùng Quán - Ba phút sự thật, bạn đọc sẽ hiểu thêm số phận bi tráng mà cao thượng của những người trí thức; càng hiểu thêm sự nhân hậu của cây bút Phùng Quán một đời lao lực, một đời cay cực, một đời thơ.
Để có được cuốn sách, chị Vũ Thị Bội Trâm, người mà khi yêu Phùng Quán, gia đình, cơ quan ngăn cản, đã khẳng khái: "Tôi tin anh ấy là người tốt, thời gian sẽ trả lời". Chị Bội Trâm năm nay 74 tuổi, cách đây hơn 20 năm, chị bị ung thư vú, thế mà đêm đêm vẫn giương mục kỉnh, lục tìm, đọc và chép lại từng tờ di cảo của chồng giúp cho người làm sách. Riêng bản thân tôi, từ hơn 11 năm nay, có tư liệu nào về Phùng Quán, của Phùng Quán là sưu tầm cho bằng được rồi cất giữ, chờ ngày công bố. Chúng tôi tin rằng cuốn sách Phùng Quán - Ba phút sự thật sẽ mang đến cho bạn đọc nhiều chi tiết mới mẻ, cảm động về đời thường của những nhân vật nổi tiếng mà lâu nay chúng ra ít có điều kiện tìm hiểu. Đọc sách chúng ra càng trân trọng tài viết ký và tấm lòng thủy chung như nhất với cuộc đời của nhà thơ Phùng Quán.
Cuốn sách còn có 40 trang phụ lục gồm các bài viết về gia đình cách mạng của Phùng Quán ở Huế, về chị Bội Trâm - người vợ nhà văn yêu chồng đến tận cùng, những giai thoại về Phùng Quán, những bức ảnh quý giá về cuộc đời nhà văn, đặc biệt có phần Phùng Quán - tiểu sử văn học tương đối đầy đủ để bạn đọc hiểu thêm nhà văn yêu mến của chúng ta đã sống và viết cật lực như thế nào.
***
“Ba phút sự thật” là tập ký của nhà văn, nhà thơ Phùng Quán. Trước đó, vì tham gia phong trào Nhân Văn - Giai Phẩm, ông bị kỷ luật, ra khỏi quân đội, sau đó mất đi tư cách hội viên Hội Nhà văn Việt Nam và phải đi lao động cải tạo ở nhiều nơi. Từ đó đến khi được nhìn nhận lại vào thời kỳ Đổi mới, Phùng Quán hầu như không có một tác phẩm nào được xuất bản, ông phải tìm cách xuất bản một số tác phẩm của mình dưới bút danh khác và câu cá ở Hồ Tây để kiếm sống. Vì thế, bạn bè văn nghệ thường gói gọn cuộc đời ông thời kỳ này bằng sáu chữ: " rượu chịu, cá trộm, văn chui". Nhưng Phùng Quán không viết tập ký này chỉ để kể lại quãng đời đó của mình. Quả đúng như lời đề từ của ông - "Tôi kể lại sự thật. Có những sự thật quá lớn lao của một thời, đến nỗi hậu thế nhìn qua lớp sương mù của thời gian, không thể nào tin nổi". Những nỗi niềm đau khổ, những sự thật bị giấu kín của các bậc hào kiệt, trí thức thời kháng chiến chống Pháp của đất nước như Nguyễn Hữu Đang, Trần Đức Thảo, Đoàn Phú Tứ, Tuân Nguyễn, Phùng Cung ... hiện lên qua những dòng viết "thẳng ngay" của ông khiến tôi cũng không dám/ không muốn tin là thật. Đó là người từng có danh vọng lẫy lừng, rồi bị kết án tù, những năm cuối đời sống rách rưới, côi cút, lủi thủi quanh cái chái bếp nhỏ ở quê nhà, ăn cóc nhái sống qua ngày, còn đang sống mà đã chọn sẵn chỗ đất trũng nơi bụi tre cuối làng để sau này nằm chết, không phiền đến ai. Đó còn là một triết gia được thế giới công nhận nhưng ở đất nước mình lại bị bạn bè, người thân cô lập, học trò xa lánh rồi ra đi trong quạnh quẽ, đơn độc… Những nhân cách lớn ấy được Phùng Quán phác họa vừa nhẹ nhàng, gần gũi vừa bi tráng, trân trọng… Lần nào đọc lại tập ký, tôi cũng cay mắt và xúc động mạnh mẽ. Phùng Quán - một tấm lòng chân thật đến tận cùng, dù nửa đời đi "bên rìa của cuộc sống" bởi nghe lời mẹ dặn nhưng vẫn một lòng đi với nhân dân, với đất nước, với nghệ thuật đến tận cùng. Nhờ cây bút dũng cảm, hào sảng, thông minh, khúc chiết, dí dỏm là ông, thế hệ đi sau như chúng tôi thật may mắn khi còn được hiểu thêm về một phần lịch sử của dân tộc, để trân trọng hơn cuộc sống hôm nay. Cuốn sách thực sự là một mảnh ghép của lịch sử.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
