Cây đa cổ thụ của nền tài chính hiện đại – Gia tộc Morgan

Phạm Thanh Tùng

Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Quản lí tài sản Trí Việt

Nói đến ngành Tài chính - Ngân hàng thế giới, là phải nói đến Phố Wall, nói đến nước Mỹ. Và nói đến Ngân hàng nước Mỹ, nói đến Phố Wall, thì cái tên J.P. Morgan và Morgan Stanley đã trở thành kinh điển. Như một cây đa cổ thụ, gia tộc Morgan bản lĩnh trưởng thành và vươn mình qua mọi giông tố của khủng hoảng, chiến tranh, dư luận, che bóng mát và truyền nhựa sống để các ngành công nghiệp của nước Mỹ phát triển như vũ bão, vươn ra thế giới.

Tác giả Ron Chernow, ngay trong cuốn sách đầu tay (xuất bản và đoạt giải Sách Quốc gia - National Book Award của Mỹ năm 1990), đã khắc họa nên một bức tranh đồ sộ, trải dài hơn một thế kỷ (từ nửa đầu thế kỷ XIX ở London thời Victoria tới nửa cuối thế kỷ XX ở Phố Wall), với quá nhiều nhân vật, diễn biến, khoảnh khắc, trong đủ mọi thang bậc: rực rỡ, hào hùng, trầm lắng, lấp lánh, về sự hình thành và phát triển của đế chế ngân hàng vĩ đại: gia tộc Morgan. Với văn phong vừa giàu sức gợi về ý tưởng, vừa phong phú về thông tin, đôi lúc lãng mạn và hóm hỉnh một cách tinh tế, cuốn sách này có thể sánh với một bộ trường thiên tiểu thuyết về 3 kỷ nguyên thăng trầm của J.P. Morgan, cội rễ của ngành Ngân hàng Mỹ:

Kỷ nguyên Ông Trùm (Baronial Age: 1838-1913). Sau ngày Độc lập năm 1776, các bang của nước Mỹ vẫn là những con nợ nhỏ bé của Kinh đô tài chính London (thời Victoria). Đến năm 1838, một người yêu nước Mỹ là George Peabody, tới London lập ra tiền thân của JP Morgan là công ty ngân hàng “George Peabody and Company”. Tạo lập được một uy tín lừng lẫy cho “ngân hàng nhà buôn” này và lần đầu khẳng định vị thế đáng gờm về tài chính cho nước Mỹ, Peabody truyền lại “giang sơn” cho người cộng sự góp vốn Junius Spencer Morgan.

Không được giữ tên Peabody, Junius Morgan đổi tên Ngân hàng thành J.S. Morgan & Company, và hình thành nên một Ngân hàng nhà buôn kinh điển, với nguyên tắc Quý ông: không quảng cáo, không treo biển ở cửa, khách hàng đến phải được giới thiệu, không cạnh tranh giá. Một ngân hàng đỉnh cao đẳng cấp, được “truyền ngôi” cho người con “khá lãng mạn, không mấy năng khiếu tài chính” là John Pierpont Morgan. Ngân hàng đổi tên chính thức thành J.P. Morgan.

Năm 1907, chính Pierpont là người tổ chức cuộc giải cứu ngành tài chính Mỹ ra khỏi cơn khủng hoảng nghiêm trọng, được gọi là “Ngày kinh hoàng 1907”. Pierpont và con trai “Jack” đã hình thành nên một hình ảnh (gần như giống hệt về ngoại hình và tính cách bộc lộ bên ngoài) của nhà tài phiệt nước Mỹ, của Ngân hàng nước Mỹ. Tất cả những nhân vật, diễn biến hào hùng này, sẽ được hé mở đầy thú vị dưới ngòi bút của Chernow, với đủ mọi sức nặng của thời cuộc, mà vẫn không thiếu những nét cá tính, những ấn tượng đậm đà về những con người bằng xương bằng thịt.

Kỷ nguyên Ngoại giao (Diplomatic Age: 1913-1948). Ươm mầm cho những ước mơ của ngành công nghiệp nước nhà (US Steal, GE…), và dẫn đầu nhiều mảng đầu tư, J.P. Morgan trở nên có tầm ảnh hưởng sâu rộng đến nước Mỹ tới mức, khi FED (Cục dữ trữ liên bang), “ngân hàng trung ương Mỹ” được hình thành năm 1913, thì nó có một cái tên “sau lưng” khác: Morgan Bank. Một cá nhân kiệt xuất không mang họ Morgan, nổi bật lên như đại diện toàn cầu không thể thay thế cho Ngân hàng thời kỳ này: Thomas Lamont.

Bên cạnh “Ngài đại sứ toàn cầu” hào hoa phong nhã Thomas Lamont, người khiến tầm ảnh hưởng của J.P. Morgan vươn tới mức “quân sư của các chính phủ”, thì thời kỳ này cũng được điểm xuyết bởi những diễn biến thăng trầm, mà quy mô và tính chất của nó, dưới văn phong thú vị của Chernow, sánh ngang với những tiểu thuyết hấp dẫn nhất:

• J.P. Morgan giúp nước Mỹ vươn lên làm bá chủ và chủ nợ châu Âu sau Thế chiến I.

• Vượt qua cuộc khủng hoảng 1929 và hậu quả sau nữa của nó, với điểm nhấn là Chủ tịch NYSE Richard Whitney (em trai George Whitney của J.P. Morgan) đích thân mua vào một lượng lớn cổ phiếu U.S. Steel với giá cao hơn thị giá, để “đỡ giá thị trường”.

• Khả năng “ngoại giao quá đà” ở Thế chiến II, khiến J.P.

Morgan xuất hiện ở tất cả các phía của chiến tuyến, dù đạo đức kinh doanh của họ trong sáng.

• Những câu chuyện thú vị (và không hẳn đã thành công) trong những nỗ lực toàn cầu ở Mỹ La tinh, Nhật, Trung quốc, Ý…

• Tầm ảnh hưởng quá lớn, dẫn đến cảnh không “cơm lành canh ngọt” với Nhà Trắng, và đạo luật Glass–Steagall năm 1933 buộc phải chia tách Morgan Stanley (ngân hàng đầu tư) ra khỏi mạch chính J.P. Morgan (chọn làm ngân hàng thương mại), cũng như các phiên điều trần căng thẳng hướng về J.P. Morgan.

• Những câu chuyện bên kia bờ Đại tây dương, với Morgan Grenfell và nhánh Morgan ở Paris.

Chernow sẽ dẫn dắt độc giả qua Kỷ nguyên biến động và có những bước chuyển mình lớn lao nhất của cây cổ thụ J.P. Morgan, với những hơi thở của thời đại bấy giờ, vẫn còn nóng hổi và đầy xao xuyến.

Kỷ nguyên Canh bạc (Casino Age:1948-1989). Những cá nhân, những biến động chính trị lớn dần lùi xa, và thay vào đó là những chuyển biến về các công cụ tài chính, về sự vươn lên thống trị của “tự doanh” (trader) so với “giao dịch viên” (teller) của ngân hàng truyền thống.

Tốc độ và khối lượng giao dịch ngày càng nhanh chóng mặt, và xu thế LBO (dùng đòn bẩy tài chính với những phi vụ thôn tính, sáp nhập, mua lại cổ phiếu công ty) trở nên phổ biến và diễn ra với quy mô, cường độ và sự quyết liệt “vô tiền khoáng hậu”.

Ở Kỷ nguyên này, với văn phong của một tiểu thuyết hiện đại, Chernow tiếp tục đưa độc giả qua những vòng xoáy nghẹt thở của những đổi thay, cạnh tranh, những phi vụ thâu tóm và những cuộc giao dịch khổng lồ trên thị trường chứng khoán. Đỉnh điểm của diễn biến sẽ là Cuộc khủng hoảng năm 1987, và câu chuyện dừng lại trước cuộc sáp nhập hình thành nên JPMorgan Chase.

Có một câu nói đùa, rằng J.P. Morgan và Morgan Stanley luôn “sáng chế” ra loại vũ khí hủy diệt thị trường, ngay trước khi có Khủng hoảng tài chính thời hiện đại: công cụ quản trị rủi ro Value at Risk mà sự ứng dụng chủ quan của nó ở LTCM (Quỹ quản lý Vốn dài hạn) năm 1998-1999 gây nên thiệt hại vài tỷ đô la cho quỹ này, hay sự “phát minh” ra công cụ tài chính Bistro, tiền thân của công cụ tài chính CDO (Nghĩa vụ nợ thế chấp), chất nổ chính của “The big-short” năm 2007-2008 gây náo loạn phố Wall. Tất nhiên, đây chỉ là những so sánh vui vui, nhưng cũng đủ thấy tầm ảnh hưởng của “Gia tộc Morgan” tới tài chính toàn cầu ra sao.

“Chúng ta sở dĩ có thể đoán định phần nào được Tương lai, chính là bởi những quy luật của Quá khứ, thường lặp lại”. Trông người lại ngẫm đến ta, những trải nghiệm, những diễn biến, những giải pháp của một ngân hàng thâm sâu và phát triển hàng đầu nước Mỹ, của một nền tài chính đã đi trước chúng ta cả thế kỷ, hẳn cũng đem lại những bài học bổ ích cho các chặng đường phía trước của nền tài chính nước ta.

Sách, có thể coi là cỗ máy thời gian thực tế nhất trong tầm tay của chúng ta. Hãy lên đường, học hỏi từ quá khứ, để hướng tới tương lai!