Trong bộ sách đồ sộ của mình về lịch sử văn minh phương Tây, sử gia, triết gia người Mỹ Will Durant cùng vợ ông, bà Anne Durant đã đặt tên cho tập cuối của bộ sách, viết về thời kỳ lịch sử đầy biến động 1789-1815 ở châu Âu là “Thời đại Napoleon”.
Có lẽ đó là cách ghi nhận ngắn gọn và chính xác nhất vai trò của Napoleon Bonaparte trong việc định hình nên tiến trình lịch sử châu Âu của giai đoạn này, cũng như tạo ra tiền đề cho cơn bão cách mạng 1830-1848 sau đó.
Chẳng vậy mà bất cứ ai ham tìm hiểu về lịch sử cũng sẽ thích tìm hiểu về con người đặc biệt này. Trong gần 200 năm qua, kể từ sau khi cuốn tiểu sử dài hơi đầu tiên về trọn vẹn cuộc đời, sự nghiệp của Napoleon được Walter Scott xuất bản năm 1827, thật khó lòng thống kê hết những cuốn sách đã viết về ông, và chắc chắn sẽ không có năm nào trôi qua trong một thời gian dài nữa mà lại không có thêm ít nhất một cuốn sách mới ra đời ở đâu đó trên thế giới bàn về một khía cạnh nào đó của cuộc đời, sự nghiệp Napoleon.
Napoleon Bonaparte - nhân vật kỳ lạ của lịch sử châu Âu.
Đọc hết cả “núi” sách theo đúng nghĩa đen này là việc bất khả thi, tuy nhiên chỉ cần một cuốn tiểu sử tóm lược khá toàn diện như Napoleon Đại đế của Andrew Roberts là đủ để những ai muốn tìm hiểu về nhân vật lịch sử có một không hai này, cho dù xuất phát từ bất cứ lý do nào, cũng tìm được cho mình một bức tranh tương đối ưng ý từ mọi góc độ, khía cạnh của một cuộc đời sôi nổi, phong phú và nhiều cung bậc thăng trầm đến mức chính chủ nhân của cuộc đời ấy đã phải thốt lên: “Đời ta quả là một cuốn tiểu thuyết.”
Napoleon từng thích trở thành nhà văn, thích trở thành tác giả của những thiên tiểu thuyết khi còn trẻ. Ông đã không làm được điều đó bằng ngòi bút trên trang giấy, song đã viết được một cuốn tiểu thuyết trường thiên bi tráng qua chính cuộc đời mình.
Mỗi trang của cuốn sách đó là một ngày đầy bận rộn ông đã trải qua từ khi là viên tướng trẻ 27 tuổi lên đường sang Italy bắt đầu chiến dịch đầu tiên của sự nghiệp cho tới khi ông ê chề rời khỏi chiến trường Waterloo ngổn ngang xác chết 19 năm sau để khép lại sự nghiệp đó.
Nói tới Napoleon đa số mọi người đều nghĩ tới một vị tướng, một Hoàng đế, những trận đánh. Nhưng không chỉ có thế.
Cuộc đời của Napoleon được Andrew Roberts lần lại qua từng giai đoạn trước hết là cuộc đời của một con người luôn muốn thách thức tất cả, luôn muốn tiến lên phía trước, không dừng lại trước bất cứ trở ngại nào cho tới khi kiệt sức.
Tác phẩm Napoleon Đại đế của Andrew Roberts.
Mỗi bạn đọc có thể tìm thấy từ cuộc đời ông những bài học phù hợp cho mình, có lẽ vì cuộc đời ấy hội đủ mọi cung bậc thăng trầm được đẩy lên mức cao trào nhất mà con người có thể trải qua, từ đói rách bần hàn tới cực đỉnh vinh quang, rồi từ cực đỉnh vinh quang trở thành một người tù bị lưu đày biệt xứ.
Nếu bạn là một người trẻ tuổi đang phải tay không bước vào cuộc sống với bao thách thức, Napoleon có thể là nguồn cảm hứng cho bạn để bạn thấy bằng ý chí, nghị lực, con người có thể ngược dòng vượt qua nghịch cảnh như thế nào để vươn lên.
Nếu bạn đang trên đỉnh của thành công, danh vọng, câu chuyện đời của Napoleon sẽ nhắc cho bạn hiểu mọi đỉnh cao đều rất chông chênh, như thời xưa ở thành Rome khi mỗi vị tướng khải hoàn trở về đều có một người vừa cầm vòng nguyệt quế giơ trên đầu anh ta vừa nói vào tai anh ta: “Mọi vinh quang chỉ là thoáng chốc”.
Nếu bạn đang nuôi dưỡng những hoài bão, tham vọng lớn lao, hãy đọc về cuộc đời Napoleon để chắc chắn bạn đã sẵn sàng trả cái giá khủng khiếp mà hiện thực hóa mỗi hoài bão, tham vọng lớn lao sẽ đòi hỏi ở bạn.
Nếu bạn phải chứng kiến mọi nỗ lực của mình kết thúc bằng thất bại, hãy đọc về Napoleon để hiểu rằng kết thúc cuối cùng bằng thất bại không có nghĩa là cả quá trình nỗ lực của bạn là hoàn toàn vô ích mà vẫn có giá trị riêng của nó, ít nhất nỗ lực đó của bạn, cũng như những gì Napoleon đã nỗ lực, là lẽ sống, là ý nghĩa của cuộc đời bạn, là minh chứng cho thấy bạn đã sống không hề vô vị, vô nghĩa.
Và nếu bạn là một người bình thường, cũng hãy đọc về cuộc đời và thời đại của Napoleon để cảm ơn cuộc đời đã cho bạn một cuộc sống bình thường, vì đôi khi những điều tưởng như bình thường hàng ngày với bạn lại là điều mà con người từng là Hoàng đế một tay che trời ở cả lục địa châu Âu khao khát ước ao mà không bao giờ có được.
Con người nhỏ bé này đã sống một cuộc đời rất vĩ đại.
Thời thế đã thay đổi, thế giới ngày nay không còn giống như thế giới của Napoleon hơn 200 năm về trước nữa. Thế nhưng tìm hiểu về con người khác thường đầy mâu thuẫn này vẫn sẽ đem đến cho mỗi chúng ta những chiêm nghiệm thú vị riêng, dù chúng ta có là ai đi nữa.
Nhưng có lẽ điều rõ rệt nhất chúng ta có thể cảm nhận được từ cuộc đời của Napoleon, đó là: mỗi con người đều có ước mơ, và hiện thực hóa ước mơ bằng nỗ lực của mình là điều đem đến ý nghĩa lớn lao nhất cho cuộc sống mỗi con người. Đó cũng chính là điều khiến cuộc sống của con người khác với cuộc sống của những sinh vật khác, vì chúng ta không chỉ sống, mà sống còn để cố gắng tạo nên những gì ta mong ước.
Với Napoleon, đó là giấc mơ theo đuổi sự vĩ đại, còn với mỗi chúng ta có thể là giấc mơ khác bình dị hơn, êm ả hơn. Dù là gì đi nữa, sống có ý nghĩa sẽ cho chúng ta được sống thêm một lần nữa như lời ca khúc Bạn chỉ sống hai lần (You only live twice) của Frank Sinatra:
“Bạn chỉ sống hai lần, dường như là vậy
Một lần cho chính bạn, và một cho những giấc mơ của bạn…”
Dịch giả Lê Đình Chi - Zing.vn
