“Sự giàu và nghèo của các dân tộc” của sử gia David Landes (1924-2013) là tác phẩm kinh điển đã tuyệt bản tại thị trường Việt Nam.
Trên thế giới có khoảng 200 quốc gia và vùng lãnh thổ. Tuy nhiên, chỉ có khoảng chưa đến 20% là các quốc gia phát triển. Theo báo cáo của Oxfam (2018), 26 người giàu nhất thế giới sở hữu khối tài sản bằng với tài sản của 3,8 tỷ người thuộc nhóm nghèo nhất. Người giàu ngày càng giàu lên, trong khi người nghèo lại càng nghèo thêm. Vậy tại sao khoảng cách giàu nghèo lại lớn như vậy? Đây chính là câu hỏi mà David Landes tìm cách giải đáp trong cuốn sách này.
LỜI BÌNH
“David S. Landes đã viết nên một công trình khảo sát bậc thầy về những thành công lớn và thất bại lớn trong các nền kinh tế ghi vào lịch sử của thế giới. Bất kỳ ai nghĩ rằng thành công kinh tế của một xã hội tách biệt với những đòi hỏi về đạo đức và văn hóa của xã hội ấy hẳn nhiên sẽ phải suy nghĩ lại.” – Robert Solow (Nhà kinh tế Mỹ đoạt giải Nobel)
“Công trình nghiên cứu lịch sử mới của David S. Landes về sự xuất hiện cách phân phối hiện hành giàu và nghèo khổ giữa các quốc gia trên thế giới là một bức tranh có tầm bao quát cực kỳ rộng lớn và sáng suốt khác thường. Ý thức về sự bất ngờ của lịch sử không làm giảm giá trị của sự nổi lên những chủ đề lặp đi lặp lại trong những cuộc đụng đầu đã dẫn đến vai trò lãnh đạo kinh tế của châu Âu. Sức mạnh giàu có, phong phú đến khó có thể tin được của việc học tập đã được thể hiện bằng một văn phong sáng sủa và mạnh mẽ, cuốn hút không cưỡng được” – Kenneth Arrow (Nhà kinh tế Mỹ đoạt giải Nobel)
“Bạn thậm chí không thể bắt đầu nghĩ về các vấn đề phát triển và hội tụ kinh tế mà không biết câu chuyện mà Landes kể… Tôi biết không có nơi nào tốt hơn để bắt đầu nghĩ về sự giàu có và nghèo đói của các quốc gia.” – J. Bradford DeLong (Washington Post)
CUỐN SÁCH NÀY DÀNH CHO AI?
Sự giàu và nghèo của các dân tộc là một công trình đồ sộ từ các cuộc hội thảo chuyên đề, đối thoại cá nhân, tham vấn… của tác giả David S. Landes.
Cuốn sách sẽ là TÀI LIỆU HỮU ÍCH VỀ LĨNH VỰC KHOA HỌC XÃ HỘI nếu bạn quan tâm đến:
• Những thành công lớn và thất bại lớn trong các nền kinh tế của thế giới.
• Các phân tích về chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa thực dân, tránh sự cực đoan thiên lệch.
• Nền tảng cho quá trình thực hiện Cách mạng Công nghiệp ở các quốc gia.
VỀ TÁC GIẢ
David S.Landes một trong những sử gia kinh tế xuất sắc thời hậu chiến của Mỹ. Ông từng tốt nghiệp trường City College thuộc New York và Đại học Harvard và là Giáo sư danh dự môn Lịch sử và Kinh tế học tại Đại học Harvard, ông cũng từng giảng dạy ở nhiều đại học hàng đầu ở Mỹ và châu Âu.
Bằng cách kết hợp kinh tế học và lịch sử, ông đã giải đáp được rất nhiều nan đề của cả hai lĩnh vực. Các công trình của ông bao gồm:
- Bankers and Pashas nói về lòng tham của các nhà đầu tư châuÂu và sự tiếp xúc với nền tài chính quốc tế của các nhà cầm quyền Ai Cập trong giai đoạn giữa thế kỷ XIX;
- The Unbound Prometheus nghiên cứu về sự phát triển công nghiệp ở Tâyu từ năm 1750;
- Revolution in Time thể hiện góc nhìn sắc sảo của ông về những cách thức khác nhau mà các tập tục văn hóa, thói quen xã hội kết hợp với năng lực công nghệ để định hình sự phát triển kinh tế – xã hội.
***
Để thu hẹp khoảng cách giàu nghèo, việc đầu tiên là phải hiểu được gốc rễ của vấn đề, đây chính là cái đích mà Sự giàu có và nghèo khổ của các quốc gia hướng đến. Là một công trình đồ sộ, quyển sách chứa đựng những thông tin phong phú với lập luận sắc bén. Landes cho rằng chìa khóa của sự thịnh vượng của các quốc gia trong thời hiện đại chính là Cuộc cách mạng công nghiệp. Nếu muốn trở nên thịnh vượng, các quốc gia phải tiến hành công nghiệp hóa. Đi sâu hơn, ông lý giải nền tảng cho quá trình thực hiện Cách mạng công nghiệp ở các quốc gia. Thách thức những quan điểm cũ, ông cho rằng tài nguyên thiên nhiên (gồm cả cảnh quan, nguồn nước, đất đai, khoáng chất, khí hậu) quan trọng nhưng không đủ, vị trí địa lý cũng không phải là định mệnh. Điều quan trọng nhất để làm nên cuộc Cách mạng công nghiệp ở từng quốc gia luôn phụ thuộc vào nền văn hóa là nền tảng cho xã hội và những giá trị được bảo tồn trong xã hội đó. Sự thịnh vượng mà thiếu đi những đặc điểm văn hóa phù hợp, chưa bao giờ ổn định và bền vững.
Nước Anh, cũng như các quốc gia thực hiện thành công Cách mạng công nghiệp và trở nên thịnh vượng, họ có một xã hội gắn kết, có năng lực cạnh tranh, sự tôn trọng, mong muốn truyền đạt kiến thức thực nghiệm và kỹ thuật, những con người trong xã hội vươn lên nhờ công trạng và năng lực. Họ không những biết làm ra của cải mà còn biết cách sử dụng của cải. Sự trung thực được tôn trọng, các thiết chế được viết ra để đảm bảo an toàn cho tài sản và việc hưởng thụ thành quả lao động. Họ được giáo dục để từ bỏ nhu cầu trước mắt để hướng đến những giá trị lâu dài và bền vững. Những điều này khó có thể tìm thấy ở các xã hội còn lại, những xã hội còn đang chật vật trong quá trình công nghiệp hóa.
***
Trong "Sự giàu và nghèo của các dân tộc", tác giả David S. Lands cho rằng các quốc gia phát triển nhờ chú trọng văn hóa và xã hội.
Bản dịch cuốn sách ra mắt hồi tháng 5, được trao giải Sách Hay 2020 (hạng mục Kinh tế). David S. Lands phân tích các quốc gia phát triển qua cách mạng công nghiệp - điều được duy trì nhờ các giá trị xã hội. Để cách mạng công nghiệp diễn ra thành công, nước Anh chú trọng ý thức đoàn kết dân tộc. Xã hội ở quốc gia này đề cao con người có năng lực cạnh tranh, chú trọng truyền dạy kiến thức, kinh nghiệm. Ngoài ra, người có công trạng sẽ được thưởng, người đủ chuyên môn được công nhận. Thêm vào đó, những thành viên của xã hội không chỉ kiếm tiền mà còn có biết sử dụng tiền. Họ năng nổ lao động, có những phẩm chất như kiên nhẫn, trung thực, cầu tiến. Ông cho rằng đạo đức lao động Tin Lành (Protestant work ethic) - chú trọng kỷ luật, sự thận trọng và chăm chỉ, cần được áp dụng vào công việc. Từ đó, con người tự hoàn thiện, nâng cao chất lượng sống, dẫn đến sự phát triển lành mạnh của xã hội.
Tác giả so sánh Anh và Trung Quốc có lợi thế ban đầu giống nhau như kiến thức khoa học, kỹ thuật, nguồn khoáng sản, nhưng đất nước châu Âu vượt trội nhờ phát triển xã hội "mở" - khuyến khích giao thương, chấp nhận rủi ro để đầu tư, và chuộng sự đổi mới. Vì thế, nước Anh trờ thành "cái nôi" của cách mạng công nghiệp, để lại ảnh hưởng sâu sắc với các quốc gia theo sau
Theo fee.org, các quốc gia còn trở nên giàu có nhờ nền kinh tế thị trường phát triển, nên có thể vượt qua cảnh đói nghèo, Loại hình kinh tế này không có sự can thiệp của chính phủ, người dân được tự do kinh doanh, nên thúc đẩy xã hội phát triển nhanh. Thiên nhiên phân bổ khác biệt, một số nơi có lợi thế hơn về khí hậu và nguồn khoáng sản, giúp phát triển xã hội nhanh hơn. Tuy nhiên, về lâu dài, các quốc gia đã giàu có dễ gặp biến cố. Tác giả phân tích là vì con người nhận thấy tiền bạc đến dễ dàng, nên không có động lực làm việc, hay biết cách sử dụng tiền hợp lý. Quốc gia ở Trung Đông vì hoàn toàn phụ thuộc vào dầu mỏ, nên trong tương lai, kinh tế sẽ dần kiệt quệ, và con người thụt lùi vì phung phí loại khoáng sản có hạn này.
Sách gợi ý những nước khác có thể học theo Anh, và tận dụng tài nguyên thiên nhiên, ý tưởng kinh tế sáng tạo từ người dân để tìm thấy sức mạnh từ bên trong. Ngoài ra, xã hội cần đề cao tính kỷ luật, bỏ qua những thỏa mãn hiện tại để đạt được lợi ích dài lâu trong tương lai. Kiến thức trong tác phẩm trải dài từ đế chế Aztec ở châu Mỹ thế kỷ 16 đến Cộng hòa Dân chủ Congo vào những năm từ 1971 đến 1997 - lấy tên là Zaire. Theo revue-quartmonde, David Landes nhấn mạnh vai trò của các nước phương Tây trong cơ chế vận hành của nền kinh tế thế giới, và củng cố luận điểm của ông bằng ví dụ về Anh, Mỹ, Đức.
David Saul Landes, sinh năm 1924, mất năm 2013 ở tuổi 89. Ông là giáo sư lịch sử và kinh tế học tại Harvard trong hơn 40 năm. Lúc 34 tuổi, ông viết cuốn sách đầu tay Bankers and Pashas: International Finance and Economic Imperialism in Egypt - kể cuộc bàn luận của những nhà cầm quyền Ai Cập về nền tài chính quốc tế vào giữa thế kỷ 19. Sau đó, tác giả viết The Unbound Prometheus (1969) - một nghiên cứu về sự phát triển công nghiệp ở Tây Âu. Năm 1983, trong Revolution of Time, ông nhắc đến lịch sử phát triển của đồng hồ, gửi gắm các triết lý về nhân loại trong quá trình thích nghi với các phát minh công nghệ. Sự giàu và nghèo của các dân tộc (The Wealth and Poverty of Nations) ra đời năm 1998, được Nytimes đánh giá là quyển sách có ảnh hưởng nhất của tác giả. Tác phẩm cuối cùng của ông - Dynasties - phân tích mặt lợi và hại của những gia tộc doanh nhân, xuất bản năm 2007.
Quỳnh Quyên
Mời các bạn mượn đọc sách Sự Giàu Và Nghèo Của Các Dân Tộc của tác giả David S. Landes.
