Sau Pilgrim’s Progress và Robinson Crusoe, điểm đến tiếp theo là một tượng đài đồ sộ với 970 ngàn từ, Clarissa, tiểu thuyết văn học dài nhất trong nền văn học Anh ngữ. Thi thoảng, độ dài của tác phẩm bị vượt mặt bởi vài cuốn sách về sau này – gần đây nhất là A Suitable Boy (Chú rể tốt) của Vikram Seth và Infinite Test của David Foster Wallace, nhưng Clarissa hay History of a Young Lady (Cuộc đời một thiếu nữ) này của Samuel Richardson vẫn là một thành tựu phi thường.
Đối với Samuel Johnson, tác phẩm đơn giản là “cuốn sách đầu tiên của nhân loại vì đã lột tả nhiều điều về trái tim của con người.” Gần như nhà phê bình nào cũng đồng tình với quan điểm đây là một trong những tiểu thuyết châu Âu vĩ đại nhất, có ảnh hưởng lâu dài qua thời gian. Tôi đọc Clarissa lần đầu tiên ở Pháp, một ấn bản dành cho thư viện được nạm vàng và chia thành nhiều tập. Trong ngôi nhà tôi đang ở lúc đó chẳng còn thứ gì khác bằng tiếng Anh cả; tôi cầm cuốn sách trên tay, không biết gì về danh tiếng của nó. Có lẽ đó là cách tốt nhất để tiếp cận một tác phẩm kinh điển – sự thờ ơ. Và tôi bị cuốn ngay vào câu chuyện dồn dập về số phận của Clarissa Harlowe – một cuốn tiểu thuyết với sự giản đơn của thần thoại.
Clarissa là một nhân vật nữ chính đầy bi kịch, bị gia đình trưởng giả đầy mưu mô ép cưới một người đàn ông giàu có mà nàng ghét cay ghét đắng. Khi bị dụ dỗ chạy trốn khỏi sự sắp đặt của gia đình với chàng Robert Lovelace quyến rũ tháo vát, nàng không biết mình đã đặt bản thân vào tay của một tên lưu manh vô hạn, có lẽ là nhân vật phản diện hào hoa nhất trong văn học Anh ngữ. Một ma thuật của Clarissa là việc cặp đôi trong truyện lôi cuốn sức tưởng tượng của người đọc mạnh mẽ không kém gì những tiểu thuyết khác, bao gồm cả Romeo và Juliet. Về điều này mà tiến sĩ Johnson đã có một nhận xét trứ danh “Ồ, thưa ngài, nếu ngài đọc Richardson để biết diễn biến câu chuyện thì ngài sẽ treo cổ tự vẫn mất, ngài phải đọc vì tình cảm kia.”
Cái hay khi Richardson kể chuyện không chỉ đơn giản là cách tường thuật sáng tạo với tầng lớp từ ngữ phức tạp, mà còn là sự tinh tế trong cách ông hé lộ tấm thảm kịch đen tối của tình yêu chết người mà Clarissa dành cho Lovelace. Như bao người, nàng cũng tự dối mình khi đối mặt với vấn đề xác thịt, nhưng nàng không cưỡng lại được sự quyến rũ của hắn. Điểm nổi bật độc đáo của câu chuyện là khi phẩm tiết mà nàng hết mực bảo vệ được tô điểm bằng những khao khát mới mẻ.
Clarissa Harlowe cũng đưa ra chuẩn mực vàng cho nữ nhân vật chính trong văn học viễn tưởng Anh ngữ. Nàng xinh đẹp, thông minh, nguyên tắc, kiên định và kiêu hãnh, sở hữu một lòng nhân văn sâu sắc. Một nhà phê bình theo tư tưởng Marx thì sẽ còn chỉ ra việc nàng là một phụ nữ trung lưu tiêu biểu. Bi kịch của nàng là trở thành nạn nhân của kẻ sẽ nhốt, đầu độc và cuối cùng cướp mất sự trinh trắng của nàng. Lovelace cũng có những đặc điểm mâu thuẫn. “Ta yêu việc viết cho những khoảnh khắc,” hắn nói và đúng là những lá thư của hắn thì thật tuyệt vời. Nhưng hành động của gã thì lại rất đê hèn. Người đọc hiện đại sẽ cảm thấy hắn đối xử với Clarissa nhẫn tâm không chịu được. Tuy vậy, khi dịu dàng và nhân từ thì cũng không khó để tưởng tượng tính cách của hắn trong một nhân vật như Ngài Darcy trong Pride and Prejudice (Kiêu hãnh và định kiến).
Những phần đầu trong kiệt tác của Richardson xuất hiện vào năm 1747-48 và nhanh chóng trở thành một tôn giáo đọc trong tầng lớp mới của người đọc văn học tiếng Anh. Một sự giao thoa thú vị khi một năm sau tác phẩm “Cuộc đời một thiếu nữ” này ra mắt, đối thủ của Richardson, Henry Fielding cho ra đời tiểu thuyết “Cuộc đời một… đứa trẻ bị bỏ rơi” được biết đến nhiều hơn với tên Tom Jones. Chỉ vỏn vẹn trong một năm văn học viễn tưởng Anh ngữ đã đạt đến giai đoạn chín muồi để rồi hơn một thế kỷ sau đó, văn đàn Anh ngữ chủ yếu chỉ khai thác trên vùng đất viễn tưởng được vạch ra bởi Richardson và Fielding, hai vị cha đẻ của tiểu thuyết hiện đại.
Chú thích về tác phẩm:
Giữa thế kỷ 18, Richardson nổi tiếng với cương vị là một nhà in hàng đầu ở London với một cơ nghiệp trong quảng trường Salisbury, ngay cuối đường Fleet. Ông bắt đầu phát hành bản thảo mới của mình trong cộng đồng bạn bè ngay từ năm 1744-45, và cho xuất bản phiên bản đầu tiên gồm hai phần vào 1/12/1747, sử dụng chính công ty in của mình. Theo thông tin hiện tại, trang bìa tác phẩm cho biết Clarissa được “xuất bản bởi biên tập viên của cuốn Pamela,” và không nhắc gì đến Richardson. Là một người luôn muốn trau dồi, nhưng tại là một tay “tỉa tém” kém, ông tiếp tục hoàn thiện tác phẩm của mình. Phiên bản thứ hai xuất hiện năm 1749, thứ ba (được hiệu đính hoàn chỉnh) năm 1751, và phiên bản cuối cùng, thứ tư, năm 1759, và được xem là bản mẫu cho những lần tái bản sau này.
Ngoài Clarissa, Richardson còn viết ba cuốn sách: Pamela (1741), Sir Charles Grandison(1753-4), Selected Letters (6 tập, 1804)
Minh Thùy (bookaholic.vn - theo Guardian)
