Những giai thoại về sự Điên loạn, Tình yêu, Lịch sử thế giới từ Bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học
Các nguyên tố hóa học đến từ đâu? Trong suốt nhiều thế kỷ, các nhà khoa học vẫn luôn cho rằng chúng chẳng đến từ đâu cả. Có rất nhiều lý thuyết siêu hình tranh cãi về việc ai (hoặc Đấng Sáng Tạo nào) tạo ra vũ trụ và tại sao, nhưng tất cả đều đồng thuận rằng mọi nguyên tố đã tồn tại kể từ khi vũ trụ sinh ra. Chúng vô thủy vô chung, trường tồn cùng thời gian và thi gan cùng tuế nguyệt. Các lý thuyết mới hơn (như thuyết Vụ Nổ Lớn vào những năm 1930) đã áp dụng quan điểm này.
iểm cực nhỏ ấy tồn tại từ 14 tỷ năm trước, chứa đựng tất cả vật chất trong vũ trụ và mọi thứ ta thấy ngày nay đều xuất phát từ đó. Chúng chưa mang hình dạng của vương miện kim cương, lon thiếc hay lá nhôm mà tồn tại dưới dạng các nguyên tử. (Một nhà khoa học tính toán rằng phải mất mười phút để Vụ nổ Lớn tạo ra toàn bộ vật chất đã biết, rồi dí dỏm nói: “Nấu các nguyên tố còn nhanh hơn là nấu thịt vịt và khoai tây nướng.”) Đó lại là một quan điểm theo lẽ thường: lịch sử thiên văn bền vững của các nguyên tố.
Vài thập kỷ sau, lý thuyết đó bắt đầu gây tranh cãi. Năm 1939*, các nhà khoa học Đức và Mỹ đã chứng minh rằng Mặt Trời và các ngôi sao khác tự gia nhiệt bằng cách hợp hạch hydro thành heli, giải phóng nguồn năng lượng khổng lồ, bất chấp kích thước cực nhỏ của nguyên tử. Một số nhà khoa học đồng ý rằng dân số hydro và heli có thay đổi (dù rất ít), nhưng không có bằng chứng nào cho thấy dân số của các nguyên tố khác thay đổi cả. Khi kính thiên văn ngày càng được cải thiện, nhiều khúc mắc cũng xuất hiện theo. Về lý thuyết, Vụ nổ Lớn phải giảiphóng các nguyên tố đồng đều theo mọi hướng. Nhưng dữ liệu đã chứng minh rằng hầu hết các ngôi sao trẻ chỉ chứa hydro và heli, còn các ngôi sao già hơn lại chứa hàng tá nguyên tố. Thêm vào đó, các nguyên tố cực kỳ kém bền như tecneti không xuất hiện trên Trái Đất nhưng lại tồn tại trong một số “ngôi sao đặc biệt về mặt hóa học”. Phải có thứ gì đó đang liên tục tạo ra các nguyên tố mỗi ngày.
Chúng ta cần bảng tuần hoàn để đào sâu nghiên cứu những điều thú vị của tạo hóa, như vụ nổ siêu tân tinh và sự sống từ cacbon. Như sử gia khoa học Eric Scerri viết: “Ngoài hydro và heli, mọi nguyên tố khác chỉ chiếm 0,04% vũ trụ. Chiếu theo quan điểm này thì bảng tuần hoàn dường như chẳng có ý nghĩa gì đáng kể. Nhưng sự thật là chúng ta vẫn sống trên Trái Đất… nơi mà trữ lượng tương đối của các nguyên tố khá khác nhau.”
Quan điểm trên là đúng, dù nó không thi vị bằng cách nói của nhà vật lý thiên văn quá cố Carl Sagan. Nếu không có “lò hợp hạch” mà B2FH mô tả để “rèn” nên các nguyên tố như cacbon, oxy, nitơ và không có vụ nổ siêu tân tinh để gieo mầm những nơi hiếu khách như Trái Đất, thì sự sống sẽ không bao giờ hình thành. Như Sagan đã nói một cách đầy trìu mến: “Chúng ta đều sinh ra từ bụi sao.”
Kean đã mở ra một chiếc túi thần kỳ của bảng tuần hoàn với đầy rẫy những trò ảo thuật bất ngờ và mê hoặc, chẳng hạn biến những chất nặng như chì thành và Với cách lồng ghép giai thoại của Oliver Sacks và khả năng tiếp cận đại chúng của Malcolm Gladwell, Kean khiến ngay cả những khái niệm trừu tượng nhất cũng có thể đến được với các nhà khoa học nghiệp dư. Khiếu hài hước của ông mang đến sự thích thú đặc biệ Kean thành công trong việc đưa ra những sự thật phũ phàng về cả con người và hóa học, đằng sau những hiện tượng đáng kinh ngạc.
Bất cứ ai cũng sẽ thu thập được kiến thức mới và những điều thú vị từ cuốn sách này.
Một số đánh giá:
“Không thể cưỡng lại... Chiếc thìa biến mất vén bức màn của lịch sử, của sự đam mê điên dại và của những phút kịch tính cao trào trong cuộc sống của chúng ta... Kean tràn đầy sự dí dỏm, và tình yêu ông dành cho các nguyên tố cũng dễ dàng lây lan... Chắc chắn sẽ làm kinh ngạc bất kỳ độc giả nào. Kean tìm được những câu chuyện hay ho về mọi nguyên tố của bảng tuần hoàn... Ngòi bút của ông lấp lánh như những ánh sao... Ông thổi mãnh lực vào khoa học khiến bạn không ngừng háo hức lật mở những trang sách để xem những gì đang chờ đợi... Cuốn sách của Kean thật thú vị và tràn đầy năng lượng, bạn sẽ muốn chia sẻ với ai đó về các mẩu chuyện trong đó. Nhưng phép màu nằm ở cách mà Kean giúp bạn thấy, trải nghiệm và đánh giá thế giới một cách khác biệt, với một cảm giác kỳ diệu và niềm vui khám phá, mà từng nguyên tố ở đó đều vô cùng mãnh liệt.”
— Caroline Leavitt, Boston Globe
“Các cây viết khoa học giỏi nhất thường thổi nhiệt huyết vào tác phẩm, lay động cả những người không biết gì về photon... Kean đã mở ra một chiếc túi thần kỳ của bảng tuần hoàn với đầy rẫy sự tự tin háo hức, khiến những chất nặng như chì cũng biến thành vàng... Với cách lồng ghép giai thoại của Oliver Sacks và khả năng tiếp cận đại chúng của Malcolm Gladwell, Kean khiến ngay cả những khái niệm trừu tượng nhất cũng có thể đến được với các nhà khoa học nghiệp dư. Khiếu hài hước của ông mang đến sự thích thú đặc biệt... Kean thành công trong việc đưa ra những sự thật phũ phàng về cả con người và hóa học, đằng sau những hiện tượng đáng kinh ngạc mà không phải đánh đổi bằng ngòi bút diệu kỳ. Đây là đặc điểm quan trọng đối với bất kỳ cây viết khoa học nào được độc giả yêu thích.”
— Keith Staskiewicz, Entertainment Weekly
“Thực sự xuất sắc... Tôi không biết ca ngợi Chiếc thìa biến mất bao nhiêu cho đủ... Những câu chuyện liên quan đến các nguyên tố và thí nghiệm để kiểm tra các giả thuyết cực kỳ lôi cuốn... Mua đi.”
— Jon Carroll, San Francisco Chronicle
“Sam Kean khiến ngay cả những môn học tẻ nhạt nhất cũng trở nên sinh động bằng cách liên hệ các tư liệu đến cuộc sống hằng ngày bằng một thứ ngôn ngữ dễ hiểu, và là người khơi dậy những câu chuyện hậu trường hay ho về các thí nghiệm cùng người thực hiện... Chiếc thìa biến mất mang lại hiệu ứng khoa học mạnh mẽ khó mà cưỡng lại... Lượng thông tin đầy ắp trong các chương thấm đầy giọng điệu sôi nổi... Kean chuyển từ câu chuyện này sang câu chuyện khác một cách vui vẻ, tự tin gắn kết chính xác mọi chi tiết... Lối hành văn dung dị mang nhiều liên hệ với văn hóa đại chúng, và đưa ra các phép loại suy đáng kinh ngạc... Sự nhiệt tình lồ lộ của Kean và những câu chuyện ly kỳ về kiến thức và các phát minh mà cuốn sách đề cập có thể lôi cuốn kể cả những tâm hồn nghệ sĩ nhất.”
— Christine Thomas, Miami Herald
“Sam Kean miêu tả bảng tuần hoàn bằng một dàn nhân vật với các câu chuyện minh họa cho tương tác của con người với thế giới vật chất. Bằng cách đan xen các câu chuyện vào các chủ đề riêng ở mỗi chương, ông đã mô tả toàn bộ bảng tuần hoàn không chừa một góc nào. Độc giả nào cũng sẽ học được điều gì đó... Kean đã viết với tất cả năng lượng và tài năng.”
— Philip Ball, Nature
“Tràn đầy năng lượng... Kean biến Chiếc thìa biến mất thành cuộc diễu hành không ngừng nghỉ của những câu chuyện khoa học sống động... Một cuộc đối thoại vừa đúng lúc.”
— Janet Maslin, The New York Times
“Kean đã rất giỏi trong việc không dùng những thuật ngữ khó hiểu khi kể về sự kỳ diệu cũng như nỗi kinh hoàng của hóa học... Một cuốn sách đầy tham vọng nhưng thân thiện về thế giới kỳ lạ và tuyệt vời của các nguyên tố hóa học.”
— Dan Falk, Associated Press
“Một cái nhìn mới mẻ về các nguyên tố tạo nên thế giới... Cuốn sách có nhiều giai thoại về tính ứng dụng của các nguyên tố cũng như về các nhà khoa học đã khám phá và phát triển chúng. Đề cập đến mọi nguyên tố trong bảng tuần hoàn, Kean đã đem đến những sự thật thú vị và đôi khi là sửng sốt về các khối tạo nên vũ trụ.”
— Daily Beast
“Chúng ta đã phát hiện ra 112 nguyên tố chính thức được công nhận, và mỗi nguyên tố đều ẩn chứa một câu chuyện riêng: vui nhộn có, đáng sợ có. Chiếc thìa biến mất kể lại việc phát hiện và sử dụng từng nguyên tố, giới thiệu những đặc điểm khoa học đầy màu sắc và lập dị... Đây không chỉ là cái nhìn nhẹ nhàng hơn về bảng tuần hoàn; Kean cũng sử dụng những giai thoại này để giải thích tại sao các nguyên tố hành xử như vậy...”
— Alasdair Wilkins, io9.com
“Một cuốn sách cầu kỳ nhưng lý thú... Cuốn sách này dành cho hầu hết mọi người, dù là nhà khoa học, sử gia hay người thích buôn chuyện.”
— Kate Quealy-Gainer, Minneapolis Star Tribune
“Rất hấp dẫn... Cuốn sách này được viết theo cách mà người đọc không cần biết rõ về hóa học cũng hiểu được. Ngay cả những người còn nhớ những giờ hóa học trên lớp cũng sẽ không thấy chán nản vì cuốn sách đầy những câu chuyện đa dạng: từ lịch sử, chiến tranh, sinh học đến văn học.”
— Sarah Zielinski, Smithsonian
“Đây chính là biểu đồ bí ẩn của môn hóa học thời trung học đã được giải mã.”
— Los Angeles Times
“Một cuốn sách tuyệt vời, một bộ sưu tập công phu về những câu chuyện bi hài và kỳ lạ về các thành viên của bảng tuần hoàn.”
— Samantha Nelson, The Onion’s A.V. Club
“Sam Kean đã làm được một điều đáng chú ý: biến môn khoa học đầy tính kỹ thuật trở nên gần gũi, đặt những khám phá nổi tiếng cũng như ít được biết đến vào bối cảnh lịch sử, khiến việc đọc về cuộc sống của những người trong phòng thí nghiệm trở nên thú vị... Những câu chuyện thật hấp dẫn... Kean là một người kể chuyện tuyệt vời.”
— Andy Alford, Austin American-Statesman
“Giống như tất cả các cây viết khoa học giỏi, Kean có sự tò mò vô tận và thích thú với những điều kỳ lạ, không chỉ ở vũ trụ hữu hình mà cả những nỗ lực không mệt mỏi của con người để tìm hiểu nó.”
— Alison Gillmor, Winnipeg Free Press
“Một chuyến tham quan hấp dẫn... Kean say sưa trong sự kỳ lạ tuyệt vời của chính các nguyên tố.”
— Jennifer Schuessler, New York Times Book Review
“Một cuộc diễu hành của những giai thoại lý thú về các nhà khoa học (dù điên rồ hay không)... Như một dòng chảy xuyên suốt của những sự thật thú vị, Kean viết với sự dí dỏm, tinh tế và uy tín.”
— Publishers Weekly
“Dị thường, sâu sắc và kỹ lưỡng... Nếu lần gần nhất bạn liếc đến bảng tuần hoàn là từ thời trung học thì đừng sợ, những tình tiết trong cuốn sách này giống tiểu thuyết tình cảm hay phim kinh dị hơn là sách hóa học. Sự nhiệt tình và hóm hỉnh của Kean đưa người đọc đi qua những pha khó khăn. Ngay cả các nhà hóa học kỳ cựu cũng sẽ học được điều gì đó.”
— Rachel Ehrenberg, ScienceNews
“Hiếm ai trong chúng ta có thể liên hệ bảng tuần hoàn với một thứ đầy bí ẩn. Nhưng như Sam Kean đã mô tả chi tiết, đằng sau những ô đó ẩn chứa cả một quá khứ tồi tệ.”
— Fenella Saunders, American Scientist
“Hấp dẫn... Cách viết của Kean rất dễ đọc... Rất phù hợp cho các thư viện công cộng và các nhà khoa học nghiệp dư, trung học và đại học muốn vừa học vừa giải trí.”
— Ian D. Gordon, Library Journal
“Ai mà biết bảng tuần hoàn lại mê hoặc, gây sốc và thậm chí là buồn cười đến vậy? Có rất nhiều chi tiết hấp dẫn trong Chiếc thìa biến mất.”
— Rebecca Sodergren, Pittsburgh Post-Gazett
“Tiêu đề đã thể hiện giọng văn của cuốn sách dí dỏm và đầy lý thú này về vai trò của các nguyên tố trong khoa học, nghệ thuật, chiến tranh, thương mại, y học, văn học và các lĩnh vực khác... Chiếc thìa biến mất là loại sách khoa học yêu thích của tôi: nó tiết lộ một vũ trụ ẩn giấu bằng một câu chuyện ly kỳ.”
— Mark Frauenfelder, boingboing.net
“Kỳ diệu thay... Thứ khoa học này thật hấp dẫn; những câu chuyện trong sách thật tuyệt vời, đáng kinh ngạc và xen lẫn bi thảm. Sự nhiệt tình của Kean thông suốt cuốn sách. Nếu bạn cho rằng mình không hứng thú với sách khoa học, hãy nghĩ lại. Chiếc thìa biến mất sẽ thay đổi suy nghĩ của bạn.”
— Marilyn Dahl, Shelf Awareness
“Một cái nhìn đầy thông tin và dí dỏm về lịch sử bảng tuần hoàn... Kean mang đến những niềm vui và khai sáng cho chúng ta.”
— Tim O’Connell, Florida Times-Union
“Đầy hấp dẫn... Kean có khiếu hài hước của Bill Bryson... Một lịch sử sống động về các nguyên tố và những nhân vật khám phá ra chúng.”
— Clint Witchalls, New Scientist
“Một trò chơi vui vẻ mang phong cách riêng... Tác giả là một người kể chuyện cừ khôi với rất nhiều câu chuyện... Kean đề cập đến gần 150 năm khoa học trên phạm vi rộng, giúp tất cả trở nên thú vị. Thật thú vị và bổ ích.”
— Kirkus Reviews
“Cuốn sách đầy những thông tin hấp dẫn, cho thấy mạnh mẽ rằng bảng tuần hoàn có thể là điểm khởi đầu cho những câu chuyện về lịch sử, chính trị, văn học, nghệ thuật cũng như đam mê, mạo hiểm, điên rồ và phản bội của con người... Kean viết theo phong cách hoạt bát, vui nhộn và thường sử dụng các phép loại suy từ cuộc sống hằng ngày.”
— Science
“Đúng như tiêu đề, Chiếc thìa biến mất đầy các sự kiện và câu chuyện tuyệt vời liên quan đến bảng tuần hoàn... Cuốn sách này chắc chắn là dành cho phòng thí nghiệm hóa học của bậc trung học. Dù sao thì tất cả mọi người có vẻ đều thích một câu chuyện hay.”
— Poornima Apte, Mostly Fiction Book Reviews
“Chiếc thìa biến mất thổi sự sống vào bảng tuần hoàn. Nó đầy những giai thoại hấp dẫn về từng nguyên tố, tin đồn liên quan đến giải Nobel và mưu mô chính trị để thu hút sự quan tâm của cả những người không ưa thích các nguyên tố. Với 117 nguyên tố hiện có, nhiệm vụ ghi lại những khám phá và ứng dụng của chúng không phải chuyện nhỏ, nhưng Kean không chỉ hoàn thành công việc một cách đáng ngưỡng mộ, mà còn cấu trúc nó như một cuộc hành trình đầy niềm vui... Kean để lại cho độc giả một cảm giác thỏa mãn về bảng tuần hoàn cũng như tương lai của nó.”
— Michael Paul Mason, Galleycat
Về tác giả:
Sam Kean đã dành nhiều năm thu thập thủy ngân từ các nhiệt kế vỡ khi còn là một đứa trẻ. Ông hiện là một cây viết khoa học ở Washington DC. Các tác phẩm của ông xuất hiện trên New York Times Megazine, Mental Floss, Slate, Air & Space/Smithsonian và New Scientist. Ông đã được nhắc đến trong các chương trình All Things Considered và On Point của National Public Radio.
Mời các bạn đón đọc Chiếc Thìa Biến Mất của tác giả Sam Kean & Hà Thị Mai Hoa (dịch).
-f.-scott-fitzgerald.jpg)
